ΨΕΙΡΑ
ΔΥΟ ΩΡΑIΕΣ ΝΕΑΡEΣ ΚΥΡIΕΣ 4.ΟΟΟ ΕΤΩΝ!
Γράφει ο Νίκος Ζερβονικολάκης
΄Ετσι, καθιστές τις βρήκαν οι αρχαιολόγοι, να κουβεντιάζουν σε μια μινωική τοιχογραφία. Από την παρουσία τους αυτή και μόνο, η πόλη στο νησί της Ψείρας φανερώνει τη χλιδή της και την πολυτελή ζωή των ανθρώπων της, που είναι έμποροι αι ναυτικοί, οργώνοντας τη νοτιοανατολική Μεσόγειο, μέχρι τις αγορές του πούντ και της Ουγκαρίτ.
Η σκηνή θα μπορούσε να είναι σημερινή, με τις δυο κυρίες να κάθονται σε ένα σαλόνι και να κουβεντιάζουν για τη μόδα. Θα μπορούσαν ακόμη και να κουτσομπολεύουν ή να συζητούν σοβαρά για κάποια πράγματα δικά τους.
Μόνο, που οι κυρίες αυτές δεν είναι σημερινές. Ερχονται από ένα πολύ μεγάλο βάθος χρόνου, που απέχει περίπου 4.000 χρόνια από σήμερα. Οσο και αν φαίνεται να μας ξεγελούν τα σκίτσα των αρχαιολόγων, που αποτύπωσαν αυτές τις κυρίες από τα θραύσματα κάποιων τοιχογραφιών, σε μια οικία ευκατάστατου εμπόρου -το πιθανότερο- στην Ψείρα, η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για δυο μινωίτισες, που φορούν υπέροχα φορέματα.
Η Ψείρα είναι ένα μικρό, ακατοίκητο σήμερα νησί, που απέχει περίπου ένα μίλι από τις Βόρειες ακτές της Κρήτης, στο μυχό του κόλπου του Μεραμπέλου. Πριν από αρκετούς αιώνες πάνω σ' αυτό το μικρό νησί άκμασε μια Μινωική πόλη, με εύπορους κατοίκους, που ήξεραν να ζουν από τη θάλασσα.
Η σκηνή θα μπορούσε να είναι σημερινή, με τις δυο κυρίες να κάθονται σε ένα σαλόνι και να κουβεντιάζουν για τη μόδα. Θα μπορούσαν ακόμη και να κουτσομπολεύουν ή να συζητούν σοβαρά για κάποια πράγματα δικά τους.
Μόνο, που οι κυρίες αυτές δεν είναι σημερινές. Ερχονται από ένα πολύ μεγάλο βάθος χρόνου, που απέχει περίπου 4.000 χρόνια από σήμερα. Οσο και αν φαίνεται να μας ξεγελούν τα σκίτσα των αρχαιολόγων, που αποτύπωσαν αυτές τις κυρίες από τα θραύσματα κάποιων τοιχογραφιών, σε μια οικία ευκατάστατου εμπόρου -το πιθανότερο- στην Ψείρα, η αλήθεια είναι ότι πρόκειται για δυο μινωίτισες, που φορούν υπέροχα φορέματα.
Η Ψείρα είναι ένα μικρό, ακατοίκητο σήμερα νησί, που απέχει περίπου ένα μίλι από τις Βόρειες ακτές της Κρήτης, στο μυχό του κόλπου του Μεραμπέλου. Πριν από αρκετούς αιώνες πάνω σ' αυτό το μικρό νησί άκμασε μια Μινωική πόλη, με εύπορους κατοίκους, που ήξεραν να ζουν από τη θάλασσα.
Οι δυο κυρίες της τοιχογραφίας είναι προφανώς κάποιες από τις οικοδέσποινες της Ψείρας, εκείνη τη μακρινή εποχή. Το γεγονός ότι έχουν ακάλυπτο το στήθος τους είναι ασφαλώς τολμηρό ακόμη και για το 2008, ωστόσο, οι ίδιες δείχνουν πολύ σοβαρές και δεν φαίνεται να έχουν καμιά διάθεση να σκανδαλίσουν με την εμφάνισή τους.
Αυτή είναι σίγουρα μια σκηνή από την καθημερινότητά τους, που μοιάζει με ένα σημερινό φωτογραφικό στιγμιότυπο. Όμως, πριν από 3.000 χρόνια δεν υπήρχαν φωτογραφίες. Για να έχεις την τιμή μιας απεικόνισης, από κάποιον καλλιτέχνη της εποχής, θα έπρεπε λογικά να συμβαίνουν δύο τινά: ή να είσαι αξιωματούχος, άνθρωπος της εξουσίας ή του Ιερατείου και να έχεις τον δημόσιο σεβασμό, ή, στη δεύτερη περίπτωση, να αντέχει η τσέπη σου για να μπορείς να πληρώσεις κάποιον καλλιτέχνη και να σε περάσει στην αιωνιότητα!
Οι δυο αυτές κυρίες έρχονται από μεγάλο βάθος χρόνου. Χρονολογούνται στη Μεσομινωική περίοδο (2050-1680 π.Χ.) και κατοικούν σε μια καταπληκτική πόλη, όπως την περιγράφουν οι αρχαιολόγοι που την έχουν ανασκάψει.
Τα εντυπωσιακά ρούχα που φοράνε, όσο και μια τυχαία συζήτηση γι' αυτές τις κυρίες, με τον αρχαιολόγο Tom Brogan σε μια δροσερή βεράντα του Κέντρου Αρχαιολογικών Ερευνών, στην Παχειά Άμμο, είναι οι αιτίες που αυτές οι Μινωίτισες διαπερνούν το χρόνο και μας αποκαλύπτουν σήμερα κάποια κομμάτια από τη ζωή τους σ' εκείνη την εξαίσια πόλη τους.
Είχα ζητήσει από τον Tom Brogan να δω φωτογραφίες ή απεικονίσεις από την τοιχογραφία με τις δυο γυναίκες που εικονίζονται σ' αυτή. Η τοιχογραφία αποκαλύφθηκε το 1908 από τις ανασκαφές που έκανε τότε στην Ψείρα ο Αμερικανός αρχαιολόγος Richard Seager.
Ο αρχαιολόγος Tom Brogan και ο Νίκος Ζερβονικολάκης, συζητούν για την τοιχογραφία από την Ψείρα.
Η συζήτηση μου με τον αρχαιολόγο έγινε κοιτάζοντας αυτές τις εικόνες με τις φωτογραφίες, τις αποτυπώσεις και τα σκίτσα του ανασκαφέα της Ψείρας, R. Seager, το 1908.
Η ανασκαφή στην Ψείρα θεωρείτε ότι έχει ολοκληρωθεί και δεν έχει τίποτε καινούριο να δώσει πια αυτός ο χώρος;
Η ανασκαφή, θεωρητικά έχει τελειώσει, αλλά δεν θα απαντούσα με κατηγορηματικό τρόπο ότι αυτός ο χώρος, δηλαδή η Ψείρα, δεν έχει τίποτε άλλο να δώσει. Μπορεί κάποιος άλλος να σκάψει σε ένα άλλο σημείο και να βρεθεί κάτι. Αλλά τώρα δίνει σπουδαία ευρήματα και ο βυθός, σε μια υποβρύχια ανασκαφή που γίνεται εκεί...
Η ανασκαφή, θεωρητικά έχει τελειώσει, αλλά δεν θα απαντούσα με κατηγορηματικό τρόπο ότι αυτός ο χώρος, δηλαδή η Ψείρα, δεν έχει τίποτε άλλο να δώσει. Μπορεί κάποιος άλλος να σκάψει σε ένα άλλο σημείο και να βρεθεί κάτι. Αλλά τώρα δίνει σπουδαία ευρήματα και ο βυθός, σε μια υποβρύχια ανασκαφή που γίνεται εκεί...
Λέτε για ένα ναυάγιο των Μινωικών χρόνων, που ερευνάται τα τελευταία χρόνια.
Ακριβώς. Αλλά είναι καλύτερα να σας μιλήσουν γι' αυτό οι αρχαιολόγοι που το ερευνούν. Πιστεύω, από αυτά που έχω δει ότι είναι κάτι πολύ ενδιαφέρον.
Ακριβώς. Αλλά είναι καλύτερα να σας μιλήσουν γι' αυτό οι αρχαιολόγοι που το ερευνούν. Πιστεύω, από αυτά που έχω δει ότι είναι κάτι πολύ ενδιαφέρον.
Δεν υπάρχει πάντως άλλη, νεότερη ανασκαφή από αυτή του R. Seager, το 1908.
Υπάρχουν οι συμπληρωματικές ανασκαφές που έγιναν στην Ψείρα το 1986 από τους αρχαιολόγους Ph. Betancurt και Κωστή Δαβάρα. Ό,τι υπάρχει όμως γύρω από την τοιχογραφία που σε ενδιαφέρει, αυτό είναι από τις ανασκαφές του Seager, το 1908. Πάνω σε αυτό το υλικό έχουν γίνει διάφορες μελέτες και επεξεργασίες.
Υπάρχουν οι συμπληρωματικές ανασκαφές που έγιναν στην Ψείρα το 1986 από τους αρχαιολόγους Ph. Betancurt και Κωστή Δαβάρα. Ό,τι υπάρχει όμως γύρω από την τοιχογραφία που σε ενδιαφέρει, αυτό είναι από τις ανασκαφές του Seager, το 1908. Πάνω σε αυτό το υλικό έχουν γίνει διάφορες μελέτες και επεξεργασίες.
Πού ακριβώς βρέθηκε αυτή η τοιχογραφία;
Σε ένα δωμάτιο ενός σπιτιού της πόλης στην Ψείρα, που ανασκάφθηκε το 1908.
Ήταν απλά, ένα δωμάτιο σε ένα τυχαίο σπίτι, ή υπάρχει κάτι ξεχωριστό για τη χρήση αυτού του σπιτιού;
Δεν έχουμε καμιά ένδειξη ότι σ' αυτό το σπίτι που βρέθηκε η τοιχογραφία με τις δυο κυρίες γινόταν κάτι ιδιαίτερο. Φαίνεται να είναι ένα σπίτι, όπως όλα τα άλλα σπίτια σ' εκείνη την πόλη. Στην Ψείρα, θα πρέπει να πω ότι δεν έχει βρεθεί ούτε παλάτι, ούτε ξεχωριστά κτίσματα, εκτός από ένα μεγάλο σπίτι κοντά στη θάλασσα και ένα μάλλον μικρό ιερό. Θα έλεγα ότι το σπίτι με την τοιχογραφία είναι το σπίτι κάποιου πλουσίου από την Ψείρα.
Σε ένα δωμάτιο ενός σπιτιού της πόλης στην Ψείρα, που ανασκάφθηκε το 1908.
Ήταν απλά, ένα δωμάτιο σε ένα τυχαίο σπίτι, ή υπάρχει κάτι ξεχωριστό για τη χρήση αυτού του σπιτιού;
Δεν έχουμε καμιά ένδειξη ότι σ' αυτό το σπίτι που βρέθηκε η τοιχογραφία με τις δυο κυρίες γινόταν κάτι ιδιαίτερο. Φαίνεται να είναι ένα σπίτι, όπως όλα τα άλλα σπίτια σ' εκείνη την πόλη. Στην Ψείρα, θα πρέπει να πω ότι δεν έχει βρεθεί ούτε παλάτι, ούτε ξεχωριστά κτίσματα, εκτός από ένα μεγάλο σπίτι κοντά στη θάλασσα και ένα μάλλον μικρό ιερό. Θα έλεγα ότι το σπίτι με την τοιχογραφία είναι το σπίτι κάποιου πλουσίου από την Ψείρα.
Μια από τις εκδοχές των αρχαιολόγων για τον τρόπο που εμφανίζονται στην τοιχογραφία αυτές οι δυο γυναίκες. Η τοιχογραφία έχει συναρμολογηθεί από τα θραύσματα που βρέθηκαν και οι αρχαιολόγοι σχεδίασαν τρεις διαφορετικές εκδοχές για τη θέση που είχε η μια απέναντι στην άλλη.
Δεν είναι παράξενο που δεν έχει βρεθεί ούτε παλάτι, ούτε κάποιο ιερό;
Είναι, αλλά η ανασκαφή δεν έδωσε τίποτε από αυτά.
Ενδεχομένως να υπάρχουν σε κάποιο άλλο σημείο του νησιού. Το αποκλείετε;
Δεν μπορώ να αποκλείσω τίποτε. Όμως, η ανασκαφή στην Ψείρα έχει μάλλον ολοκληρωθεί.
Να επανέλθουμε στην τοιχογραφία. Να υποθέσω ότι η ύπαρξη μιας τέτοιας τοιχογραφίας σε ένα σπίτι, όπως αυτό που λέτε, ενός πολίτη, ενός ιδιώτη, να το πω έτσι, είναι δείγμα ευμάρειας για τον ιδιοκτήτη του;
Ασφαλώς. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία γι' αυτό. Η τοιχογραφία είναι εξαιρετικής τέχνης. Θέλω να πω όμως ότι η πόλη αυτή στην Ψείρα, που καταστράφηκε πολλές φορές και ξανακτίστηκε, κατοικήθηκε από τα πρωτομινωικά χρόνια και οι κάτοικοί της, όπως έδειξαν τα ευρήματα των ανασκαφών, πρέπει να ήταν πλούσιοι έμποροι και ναυτικοί.
Όλοι οι κάτοικοι;
Νομίζω, ναι. Αυτή είναι η γενική εντύπωση που δίνουν τα ευρήματα της ανασκαφής από αυτή την πόλη. Είναι μια πόλη πλουσίων.
Και οι δυο κυρίες αυτές πάντως, φαίνεται να είναι πλούσιες. Τα φορέματα που φοράνε είναι εντυπωσιακά, όπως και όλη η εμφάνισή τους.
Η Ψείρα έχει δώσει υψηλής ποιότητας ευρήματα, όπως είναι και αυτή η τοιχογραφία με τις δυο γυναίκες.
Δεν εννοώ μόνο αυτό. Δεν εννοώ δηλαδή την ποιότητα των αρχαιολογικών ευρημάτων. Θα ήθελα να σταθούμε λίγο στα φορέματα που φοράνε αυτές οι δυο κυρίες. Είναι το ίδιο εντυπωσιακά με τα φορέματα που φοράνε και οι γυναίκες της ίδιας περίπου εποχής στις τοιχογραφίες από την Ξεστή 3 στην προϊστορική Θήρα.
Ναι, είναι περίπου στην ίδια εποχή.
Είναι, αλλά η ανασκαφή δεν έδωσε τίποτε από αυτά.
Ενδεχομένως να υπάρχουν σε κάποιο άλλο σημείο του νησιού. Το αποκλείετε;
Δεν μπορώ να αποκλείσω τίποτε. Όμως, η ανασκαφή στην Ψείρα έχει μάλλον ολοκληρωθεί.
Να επανέλθουμε στην τοιχογραφία. Να υποθέσω ότι η ύπαρξη μιας τέτοιας τοιχογραφίας σε ένα σπίτι, όπως αυτό που λέτε, ενός πολίτη, ενός ιδιώτη, να το πω έτσι, είναι δείγμα ευμάρειας για τον ιδιοκτήτη του;
Ασφαλώς. Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία γι' αυτό. Η τοιχογραφία είναι εξαιρετικής τέχνης. Θέλω να πω όμως ότι η πόλη αυτή στην Ψείρα, που καταστράφηκε πολλές φορές και ξανακτίστηκε, κατοικήθηκε από τα πρωτομινωικά χρόνια και οι κάτοικοί της, όπως έδειξαν τα ευρήματα των ανασκαφών, πρέπει να ήταν πλούσιοι έμποροι και ναυτικοί.
Όλοι οι κάτοικοι;
Νομίζω, ναι. Αυτή είναι η γενική εντύπωση που δίνουν τα ευρήματα της ανασκαφής από αυτή την πόλη. Είναι μια πόλη πλουσίων.
Και οι δυο κυρίες αυτές πάντως, φαίνεται να είναι πλούσιες. Τα φορέματα που φοράνε είναι εντυπωσιακά, όπως και όλη η εμφάνισή τους.
Η Ψείρα έχει δώσει υψηλής ποιότητας ευρήματα, όπως είναι και αυτή η τοιχογραφία με τις δυο γυναίκες.
Δεν εννοώ μόνο αυτό. Δεν εννοώ δηλαδή την ποιότητα των αρχαιολογικών ευρημάτων. Θα ήθελα να σταθούμε λίγο στα φορέματα που φοράνε αυτές οι δυο κυρίες. Είναι το ίδιο εντυπωσιακά με τα φορέματα που φοράνε και οι γυναίκες της ίδιας περίπου εποχής στις τοιχογραφίες από την Ξεστή 3 στην προϊστορική Θήρα.
Ναι, είναι περίπου στην ίδια εποχή.
Οι γυναίκες από τις τοιχογραφίες που υπάρχουν στην προϊστορική πόλη του Ακρωτηριού, στην Σαντορίνη, όπως και οι γυναίκες από τις τοιχογραφίες που έχουν βρεθεί στην Κνωσό, έχουν πάρα πολλά κοινά με τις δυο αυτές γυναίκες από την Ψείρα. Αυτό που εντυπωσιάζει είναι το στυλ και η ποιότητα των ενδυμάτων τους. Με σημερινά δεδομένα, θα έλεγε κανείς ότι πρόκειται για μόδα. Τα αέρινα υφάσματα, τα έντονα χρώματα, τα μοτίβα τους, δηλώνουν αν μη τι άλλο, φίνο γούστο και ποιότητα.
Τα φορέματα που φοράνε αυτές οι δυο γυναίκες είναι πολύ εντυπωσιακά, ενώ ο τρόπος που κάθονται και συζητάνε, όπως και οι χειρονομίες τους, δείχνουν σαν να πρόκειται για μια σκηνή που θα μπορούσε να διαδραματίζεται και στις μέρες μας. Θα ήθελα το σχόλιό σας, αν μπορούμε να ξεφύγουμε λίγο από μια τυπική αρχαιολογική συζήτηση.
Η σκηνή από την τοιχογραφία αυτή έχει μια ζωντάνια και οι δυο κυρίες θα μπορούσε πιστεύω να ανήκουν και στη δική μας εποχή. Τα φορέματα που φοράνε είναι φτιαγμένα από υφάσματα υφαντά, που έχουν ζωηρά χρώματα και πάρα πολύ ωραία σχέδια. Τίποτε δεν μοιάζει να μην είναι ακριβό σ' αυτή την εικόνα. Τα ρούχα των δυο γυναικών είναι πολύ προσεγμένα.
Πολύ μοντέρνα, θα τολμούσα να πω. Και τα σχέδια και τα χρώματα. Είναι σχέδια που θα μπορούσε να προέρχονται από τη συλλογή κάποιου μεγάλου, σύγχρονου σχεδιαστή μόδας.Είναι μια δική σας παρατήρηση αυτή. Εγώ θα έλεγα ότι είναι μια εντυπωσιακή παράσταση, πολύ ζωντανή. Παρόμοια σχέδια με αυτά έχουν βρεθεί και αλλού, στην Κνωσό, για παράδειγμα.
Η σκηνή από την τοιχογραφία αυτή έχει μια ζωντάνια και οι δυο κυρίες θα μπορούσε πιστεύω να ανήκουν και στη δική μας εποχή. Τα φορέματα που φοράνε είναι φτιαγμένα από υφάσματα υφαντά, που έχουν ζωηρά χρώματα και πάρα πολύ ωραία σχέδια. Τίποτε δεν μοιάζει να μην είναι ακριβό σ' αυτή την εικόνα. Τα ρούχα των δυο γυναικών είναι πολύ προσεγμένα.
Πολύ μοντέρνα, θα τολμούσα να πω. Και τα σχέδια και τα χρώματα. Είναι σχέδια που θα μπορούσε να προέρχονται από τη συλλογή κάποιου μεγάλου, σύγχρονου σχεδιαστή μόδας.Είναι μια δική σας παρατήρηση αυτή. Εγώ θα έλεγα ότι είναι μια εντυπωσιακή παράσταση, πολύ ζωντανή. Παρόμοια σχέδια με αυτά έχουν βρεθεί και αλλού, στην Κνωσό, για παράδειγμα.
Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει κατά κάποιο τρόπο μια μόδα για τις γυναίκες εκείνης της εποχής; Βλέπουμε ότι υπάρχουν περίτεχνα χτενίσματα. Έχουν βαμμένα χείλια. Θα τολμούσα να πω ότι είναι μακιγιαρισμένες, με τονισμένα τα μάτια τους. Φοράνε βαρύτιμα κοσμήματα. Και υπάρχουν πολλές ομοιότητες ανάμεσα στις γυναίκες αυτής της πόλης, με τις γυναίκες των τοιχογραφιών της Κνωσού και τις γυναίκες των τοιχογραφιών στη Σαντορίνη.
Ομοιότητες υπάρχουν. Δεν ξέρω αν αυτό είναι μόδα, αλλά οι γυναίκες της εποχής εκείνης φαίνεται ότι φροντίζουν πολύ την εμφάνισή τους, όπως ακριβώς και αυτές οι δυο κυρίες της τοιχογραφίας από την Ψείρα. Όλες αυτές οι παρατηρήσεις σας, ότι έχουν βαμμένα τα χείλη και τα μάτια τους είναι σωστές.
Ο αρχαιολογικός χώρος με τα ερείπια της πόλης των Μινωικών χρόνων στην Ψείρα.
Ομοιότητες υπάρχουν. Δεν ξέρω αν αυτό είναι μόδα, αλλά οι γυναίκες της εποχής εκείνης φαίνεται ότι φροντίζουν πολύ την εμφάνισή τους, όπως ακριβώς και αυτές οι δυο κυρίες της τοιχογραφίας από την Ψείρα. Όλες αυτές οι παρατηρήσεις σας, ότι έχουν βαμμένα τα χείλη και τα μάτια τους είναι σωστές.
Ο αρχαιολογικός χώρος με τα ερείπια της πόλης των Μινωικών χρόνων στην Ψείρα.
Είπατε ότι ήταν μια πόλη πλουσίων αυτή στην Ψείρα.
Σε γενικές γραμμές θα έλεγα ναι. Είναι μια πόλη εμπόρων και ναυτικών, που ταξίδευαν σε όλη τη Μεσόγειο. Αυτό μας κάνουν να πιστεύουμε τα πλούσια ευρήματα των ανασκαφών. Πολλά από τα ευρήματα αυτά προέρχονται από μακρινές περιοχές. Είναι υλικά που τα έκαναν εισαγωγή από περιοχές της νοτιοανατολικής Μεσογείου, από την Ουγκαρίτ ή την Αίγυπτο. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με άλλες κοντινές πόλεις της ίδιας περιόδου, όπως είναι η πόλη στο Μόχλος, η πόλη στα Γουρνιά. Αυτές οι πόλεις μοιάζουν μεταξύ τους.
Θεωρείτε ότι ήταν μια μεγάλη πόλη; Πόσοι μπορεί να ήταν οι κάτοικοί της;
Όχι, δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλη. Μπορεί να είχε 200 ή 300 κατοίκους κατά περιόδους. Ο πληθυσμός της δεν πρέπει να ήταν σταθερός και όπως δείχνουν τα σπίτια της, δεν πρέπει να είχε πολλούς κατοίκους.
Λίγοι και εκλεκτοί.
Ναι, κάπως έτσι θα πρέπει να ήταν. Έχει όμως μεγάλη διάρκεια ζωής αυτή η πόλη. Μια πολύ μεγάλη διαδρομή μέσα στο χρόνο. Η πόλη αυτή κατοικήθηκε από την πρωτομινωική περίοδο και καταστράφηκε πολλές φορές.
Αυτή η τοιχογραφία με τις δυο κυρίες σε ποια περίοδο ανήκει;
Στη μεσομινωική περίοδο. Στον 17ο αιώνα π.Χ., εκεί γύρω στο 1650 π.Χ.
Οι υποβρύχιες ανασκαφές που γίνονται αυτό τον καιρό στην Ψείρα έχουν σχέση με τις ανασκαφές που έχουν γίνει πάνω στο νησί; Μπορεί να πει κανείς δηλαδή ότι συμπληρώνουν κατά κάποιο τρόπο την εικόνα που έχουμε μέχρι τώρα για την πόλη στην Ψείρα;
Έγιναν υποβρύχιες ανασκαφές για δυο εβδομάδες τα δυο τελευταία χρόνια και βρέθηκαν πάρα πολλά αγγεία του 18ου και του 17ου π.Χ. αιώνα.
Είναι δηλαδή ένα ναυάγιο της ίδιας περίπου περιόδου που ανήκει και η τοιχογραφία με τις δυο γυναίκες.
Ναι, είναι αυτή η πόλη. Μια μικρή πόλη, που όμως ξαφνιάζει με τον πλούτο και την ποιότητα της ζωής των κατοίκων της. Αυτό θα έλεγα σαν ένα γενικό συμπέρασμα γι' αυτή την πόλη, που κτίστηκε σε ένα πολύ δύσκολο μέρος και όμως έχει μια τόσο ενδιαφέρουσα ζωή.
Η υποβρύχια ανασκαφή συμπληρώνει κατά κάποιο τρόπο την εικόνα που έχει δώσει αυτή η πόλη από τις πρώτες ανασκαφές του R. Seager.
Ναι, αυτό είναι αλήθεια. Επιβεβαιώνεται αυτό που είπα, ότι αυτή η πόλη ζει από το θαλασσινό εμπόριο. Τα ευρήματα που έρχονται στο φως μιλούν για ταξίδια στη Μεσόγειο.
Η πόλη στην Ψείρα είναι όντως κτισμένη σε ένα δύσκολο μέρος. Πάνω σε ένα μικρό νησί, που σήμερα είναι ακατοίκητο και που ποτέ δεν είχε νερό. Ένα από τα αινίγματα που υπάρχουν είναι και το πώς υδρευόταν αυτή η πόλη που διατρέχει όλες τις μινωικές περιόδους, από το 2500 π.Χ. μέχρι και τη Ρωμαϊκή περίοδο.
Σε γενικές γραμμές θα έλεγα ναι. Είναι μια πόλη εμπόρων και ναυτικών, που ταξίδευαν σε όλη τη Μεσόγειο. Αυτό μας κάνουν να πιστεύουμε τα πλούσια ευρήματα των ανασκαφών. Πολλά από τα ευρήματα αυτά προέρχονται από μακρινές περιοχές. Είναι υλικά που τα έκαναν εισαγωγή από περιοχές της νοτιοανατολικής Μεσογείου, από την Ουγκαρίτ ή την Αίγυπτο. Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και με άλλες κοντινές πόλεις της ίδιας περιόδου, όπως είναι η πόλη στο Μόχλος, η πόλη στα Γουρνιά. Αυτές οι πόλεις μοιάζουν μεταξύ τους.
Θεωρείτε ότι ήταν μια μεγάλη πόλη; Πόσοι μπορεί να ήταν οι κάτοικοί της;
Όχι, δεν ήταν ιδιαίτερα μεγάλη. Μπορεί να είχε 200 ή 300 κατοίκους κατά περιόδους. Ο πληθυσμός της δεν πρέπει να ήταν σταθερός και όπως δείχνουν τα σπίτια της, δεν πρέπει να είχε πολλούς κατοίκους.
Λίγοι και εκλεκτοί.
Ναι, κάπως έτσι θα πρέπει να ήταν. Έχει όμως μεγάλη διάρκεια ζωής αυτή η πόλη. Μια πολύ μεγάλη διαδρομή μέσα στο χρόνο. Η πόλη αυτή κατοικήθηκε από την πρωτομινωική περίοδο και καταστράφηκε πολλές φορές.
Αυτή η τοιχογραφία με τις δυο κυρίες σε ποια περίοδο ανήκει;
Στη μεσομινωική περίοδο. Στον 17ο αιώνα π.Χ., εκεί γύρω στο 1650 π.Χ.
Οι υποβρύχιες ανασκαφές που γίνονται αυτό τον καιρό στην Ψείρα έχουν σχέση με τις ανασκαφές που έχουν γίνει πάνω στο νησί; Μπορεί να πει κανείς δηλαδή ότι συμπληρώνουν κατά κάποιο τρόπο την εικόνα που έχουμε μέχρι τώρα για την πόλη στην Ψείρα;
Έγιναν υποβρύχιες ανασκαφές για δυο εβδομάδες τα δυο τελευταία χρόνια και βρέθηκαν πάρα πολλά αγγεία του 18ου και του 17ου π.Χ. αιώνα.
Είναι δηλαδή ένα ναυάγιο της ίδιας περίπου περιόδου που ανήκει και η τοιχογραφία με τις δυο γυναίκες.
Ναι, είναι αυτή η πόλη. Μια μικρή πόλη, που όμως ξαφνιάζει με τον πλούτο και την ποιότητα της ζωής των κατοίκων της. Αυτό θα έλεγα σαν ένα γενικό συμπέρασμα γι' αυτή την πόλη, που κτίστηκε σε ένα πολύ δύσκολο μέρος και όμως έχει μια τόσο ενδιαφέρουσα ζωή.
Η υποβρύχια ανασκαφή συμπληρώνει κατά κάποιο τρόπο την εικόνα που έχει δώσει αυτή η πόλη από τις πρώτες ανασκαφές του R. Seager.
Ναι, αυτό είναι αλήθεια. Επιβεβαιώνεται αυτό που είπα, ότι αυτή η πόλη ζει από το θαλασσινό εμπόριο. Τα ευρήματα που έρχονται στο φως μιλούν για ταξίδια στη Μεσόγειο.
Η πόλη στην Ψείρα είναι όντως κτισμένη σε ένα δύσκολο μέρος. Πάνω σε ένα μικρό νησί, που σήμερα είναι ακατοίκητο και που ποτέ δεν είχε νερό. Ένα από τα αινίγματα που υπάρχουν είναι και το πώς υδρευόταν αυτή η πόλη που διατρέχει όλες τις μινωικές περιόδους, από το 2500 π.Χ. μέχρι και τη Ρωμαϊκή περίοδο.
Υπάρχουν και εργαστήρια πορφύρας. Είναι δυνατόν αυτά τα λαμπερά χρώματα που υπάρχουν στα φορέματα των γυναικών της τοιχογραφίας να είναι από βαφές πορφύρας; Στο νησάκι Λευκή, (βρίσκεται κοντά στις νότιες ακτές της Κρήτης) υπάρχουν αντίστοιχα εργαστήρια πορφύρας των Μινωικών χρόνων, που έδιναν εφτά διαφορετικά χρώματα.
Στην Ψείρα, οι ανασκαφές έφεραν στο φως τέτοια εργαστήρια. Δεν είμαι σε θέση να ξέρω αν τα χρώματα στα υφάσματα των φορεμάτων των δυο κυριών της τοιχογραφίας οφείλονται σε βαφές από πορφύρα, αλλά είναι βέβαιο ότι η χρήση αυτής της βαφής είναι γνωστή στην πόλη της ψείρας, όπως προκύπτει από τις ανασκαφές των εργαστηρίων.
Ο σημερινός επισκέπτης των ερειπίων αυτής της μικρής πόλης των μινωικών χρόνων στην Ψείρα, βλέποντας των ερειπιώνα που υπάρχει, ούτε που μπορεί να φανταστεί τη χλιδή των σπιτιών και της ζωής των κατοίκων της, την εποχή της ακμής της, όπως μαρτυρούν αυτές οι δυο κυρίες της τοιχογραφίας, που συζητούν, χωρίς να μπορούμε να ακούσουμε τι λένε, αν και θα είχε, φαντάζομαι, ενδιαφέρον.
Οι σημερινοί επισκέπτες του αυτού του νησιού είναι συνήθως ψαράδες, που κάνουν ψαροτούφεκο, αλλά και αρχαιοκάπηλοι, που πλησιάζουν με κότερα και βρίσκουν αφύλακτο το χώρο. Καμιά φορά βρίσκουν απάνεμο στις ακτές της Ψείρας και κάποια φορτηγά καράβια.
Όπως και πλήθος άλλοι αρχαιολογικοί χώροι, έτσι και η Ψείρα βρίσκεται στο έλεος λογής τυχοδιωκτών. Ο βυθός της είναι πλούσιος σε ναυάγια, αμφορείς και αρχαιότητες, παντελώς αφύλακτες.
ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΑ ΜΕ ΠΡΟΪΟΝΤΑ ΥΨΗΛΗΣ ΑΙΣΘΗΤΙΚΗΣ
Οι γυναίκες της τοιχογραφίας είναι ένα τεκμήριο για την ποιότητα της ζωής των ανθρώπων σ' αυτή τη μικρή Μινωική πόλη. Τεκμήριο ευμάρειας, αλλά και ποιότητας ζωής. Το δείχνουν άλλωστε τόσο τα σπίτια, όσο τα εργαστήρια αυτής της πόλης, που παράγουν προϊόντα εξαιρετικού γούστου και ποιότητας, όπως έχει επισημάνει αρκετές φορές ο αρχαιολόγος Tom Brogan, στη συζήτησή μας.
Τα προϊόντα που παράγονται στα εργαστήρια της Ψείρας, τα καταναλώνουν οι κάτοικοι αυτής της πόλης ή τα εξάγουν και τα εμπορεύονται καθώς ταξιδεύουν σε άλλες περιοχές της Μεσογείου.
Συμβαίνουν νομίζω και τα δυο, αλλά θα έλεγα ότι τα περισσότερα από αυτά τα προϊόντα τα εξάγουν και εισάγουν άλλα από τις χώρες που επισκέπτονται. Έχουμε τέτοια στοιχεία και εδώ στην Ψείρα και στην ανασκαφή στο Μόχλος. Υπάρχουν πράγματα που έχουν έρθει από μακριά, με τα θαλασσινά ταξίδια. Ωστόσο, είμαστε βέβαιοι επίσης ότι τα εργαστήρια εδώ παράγουν καταπληκτικής τέχνης αντικείμενα, όπως είναι πήλινα αγγεία, κοσμήματα. Είναι φανερό ότι οι άνθρωποι εδώ στην Ψείρα ήταν καλοί τεχνίτες, καλοί ναυτικοί και καλοί έμποροι και γι' αυτό και η ζωή τους ήταν πολύ καλή. Το δείχνουν τα σπίτια τους, αλλά και τα αντικείμενα που χρησιμοποιούν.
Το δείχνουν και αυτά τα καταπληκτικά λεπτότατα, διάφανα υφάσματα με τα οποία είναι φτιαγμένα τα φορέματα των γυναικών. Τα εργαστήρια παραγωγής αυτών των υφασμάτων ήταν και αυτά στην Ψείρα;
Είναι πολύ πιθανό. Παρόμοια διάφανα υφάσματα όμως βλέπουμε και σε τοιχογραφίες στην Κνωσό, στη Σαντορίνη.
Τα προϊόντα που παράγονται στα εργαστήρια της Ψείρας, τα καταναλώνουν οι κάτοικοι αυτής της πόλης ή τα εξάγουν και τα εμπορεύονται καθώς ταξιδεύουν σε άλλες περιοχές της Μεσογείου.
Συμβαίνουν νομίζω και τα δυο, αλλά θα έλεγα ότι τα περισσότερα από αυτά τα προϊόντα τα εξάγουν και εισάγουν άλλα από τις χώρες που επισκέπτονται. Έχουμε τέτοια στοιχεία και εδώ στην Ψείρα και στην ανασκαφή στο Μόχλος. Υπάρχουν πράγματα που έχουν έρθει από μακριά, με τα θαλασσινά ταξίδια. Ωστόσο, είμαστε βέβαιοι επίσης ότι τα εργαστήρια εδώ παράγουν καταπληκτικής τέχνης αντικείμενα, όπως είναι πήλινα αγγεία, κοσμήματα. Είναι φανερό ότι οι άνθρωποι εδώ στην Ψείρα ήταν καλοί τεχνίτες, καλοί ναυτικοί και καλοί έμποροι και γι' αυτό και η ζωή τους ήταν πολύ καλή. Το δείχνουν τα σπίτια τους, αλλά και τα αντικείμενα που χρησιμοποιούν.
Το δείχνουν και αυτά τα καταπληκτικά λεπτότατα, διάφανα υφάσματα με τα οποία είναι φτιαγμένα τα φορέματα των γυναικών. Τα εργαστήρια παραγωγής αυτών των υφασμάτων ήταν και αυτά στην Ψείρα;
Είναι πολύ πιθανό. Παρόμοια διάφανα υφάσματα όμως βλέπουμε και σε τοιχογραφίες στην Κνωσό, στη Σαντορίνη.
Νομίζω ότι η χορεύτρια από την τοιχογραφία στην Κνωσό φοράει σχεδόν ίδια ρούχα με αυτές τις κυρίες από την Ψείρα, όπως και μια από τις γυναίκες στην Ξεστή 3 στη Σαντορίνη. Εννοώ ότι είναι και το ίδιο σχέδιο στα μανίκια, στο μπούστο.
Μοιάζουν πάρα πολύ. Είναι αλήθεια αυτό. Θα έλεγα ότι έχουν και το ίδιο μακιγιάζ. Πιστεύω ότι το ίδιο συμβαίνει και στην πόλη που σκάβουμε στο Μόχλος, αλλά και στα Γουρνιά. Είναι φανερό ότι υπάρχει μια σχέση ανάμεσά τους.
Μοιάζουν πάρα πολύ. Είναι αλήθεια αυτό. Θα έλεγα ότι έχουν και το ίδιο μακιγιάζ. Πιστεύω ότι το ίδιο συμβαίνει και στην πόλη που σκάβουμε στο Μόχλος, αλλά και στα Γουρνιά. Είναι φανερό ότι υπάρχει μια σχέση ανάμεσά τους.
Ποιος θα μπορούσε να είναι ο συνδετικός κρίκος ανάμεσα σε αυτές τις πόλεις.
Εκείνο που μπορώ να πω με σιγουριά είναι ότι αυτές τις πόλεις τις συνδέει η θάλασσα. Είναι φανερό ότι επικοινωνούν μεταξύ τους. Είναι φυσικό λοιπόν να ανταλλάσσουν και ιδέες και πράγματα.
Η απεικόνιση της Μεγάλης Μητέρας Θεάς, σε μια από τις τοιχογραφίες στην Ξεστή 3 της Σαντορίνης. Και εδώ τόσο τα μοτίβα, όσο και το στυλ που έχουν τα αραχνοΰφαντα υφάσματα μοιάζουν σαν δυο σταγόνες νερό με τα φορέματα των γυναικών από την Ψείρα.
Εκείνο που μπορώ να πω με σιγουριά είναι ότι αυτές τις πόλεις τις συνδέει η θάλασσα. Είναι φανερό ότι επικοινωνούν μεταξύ τους. Είναι φυσικό λοιπόν να ανταλλάσσουν και ιδέες και πράγματα.
Ναι. Η τοιχογραφία του στόλου από το Ακρωτήρι της Σαντορίνης δείχνει ότι οι άνθρωποι εκείνης της πόλης ταξιδεύουν σε μια άλλη πόλη ή σε άλλες πόλεις. Ενδεχομένως κάποια από αυτές να βρίσκεται στην Κρήτη, ενώ κάποια άλλη πιθανόν να βρίσκεται στην Αίγυπτο.
Μα, είναι βέβαιο ότι αυτοί οι άνθρωποι ταξιδεύουν σε όλη τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Είναι προφανές ότι τα αντικείμενα που παράγονται στα εργαστήρια της Ψείρας ή του Μόχλου, τα εμπορεύονται. Τα εργαστήρια είναι πάρα πολλά και είναι φανερό ότι φτιάχνουν πολύ περισσότερα πράγματα από αυτά που μπορεί να καταναλώσει μια πόλη όπως αυτή στην Ψείρα. Τα καταπληκτικά κοσμήματα, όπως και τα αγγεία από πηλό ταξιδεύουν προς τις αγορές της Αιγύπτου, της Ουγκαρίτ.
Μα, είναι βέβαιο ότι αυτοί οι άνθρωποι ταξιδεύουν σε όλη τη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Είναι προφανές ότι τα αντικείμενα που παράγονται στα εργαστήρια της Ψείρας ή του Μόχλου, τα εμπορεύονται. Τα εργαστήρια είναι πάρα πολλά και είναι φανερό ότι φτιάχνουν πολύ περισσότερα πράγματα από αυτά που μπορεί να καταναλώσει μια πόλη όπως αυτή στην Ψείρα. Τα καταπληκτικά κοσμήματα, όπως και τα αγγεία από πηλό ταξιδεύουν προς τις αγορές της Αιγύπτου, της Ουγκαρίτ.
Όταν λέτε ότι έχουν βρεθεί πάρα πολλά εργαστήρια, πόσα πολλά εννοείτε;
Στο Μόχλος υπάρχει μια ολόκληρη γειτονιά έξω από την πόλη. Το ίδιο και στην Ψείρα.
Μια βιομηχανική ζώνη.
Σε αναλογία με τα σημερινά δεδομένα μπορεί να πει κανείς ότι είναι κάτι τέτοιο. Μια περιοχή με πολλές βιοτεχνίες, εργαστήρια, το ένα δίπλα στο άλλο, χωρίς να υπάρχουν κατοικίες. Μια ξεχωριστή περιοχή, που φιλοξενεί μόνο εργαστήρια.
Στο Μόχλος υπάρχει μια ολόκληρη γειτονιά έξω από την πόλη. Το ίδιο και στην Ψείρα.
Μια βιομηχανική ζώνη.
Σε αναλογία με τα σημερινά δεδομένα μπορεί να πει κανείς ότι είναι κάτι τέτοιο. Μια περιοχή με πολλές βιοτεχνίες, εργαστήρια, το ένα δίπλα στο άλλο, χωρίς να υπάρχουν κατοικίες. Μια ξεχωριστή περιοχή, που φιλοξενεί μόνο εργαστήρια.
Μένει ίσως ακόμη να μάθουμε πολλά από αυτό τον εκπληκτικό κόσμο, που άρχισε να έρχεται στο φως εκεί στις αρχές του 1900 από τον Εβανς. Παρ' ότι η UNESCO επιμένει για .δικούς της λόγους να τον «αγνοεί» αυτός ο πολιτισμός μοιάζει να είναι ο πιο φυσιοκρατικός στον κόσμο. Ακόμη και οι θεοί του έχουν γήινο χνώτο, ενώ η ζωή των ανθρώπων, όπως πιστοποιούν οι αρχαιολογικές ανασκαφές έχει μια σπάνια ποιότητα.
πηγή:Καλλ-ιστορωντας
