Όσοι πάλι επιθυμούν να επισκεφθούν τον αρχαιολογικό χώρο της περιοχής με την παραδοσιακή μεταφορά, υπάρχουν τα ανάλογα γαϊδουράκια και ιπποειδή, προκειμένου να φθάσουν στον προορισμό τους και να απολαύσουν από ψηλά την γενικότερη εικόνα του Καμαριού.
Εκκλησίες της περιοχής:
Επισκοπής Γωνιάς - Μέσα Γωνιά - Παλιό Χωριό 12
3. Παναγία Επισκοπή (πάνω από τον Τζιβαδίνο). Η εκκλησία
της Επισκοπής ή Παναγίας της Γωνιάς στη Μέσα Γωνιά είναι το πιο σημαντικό βυζαντινό
μνημείο της Σαντορίνης. Ο αυτοκράτωρ του Βυζαντίου Αλέξιος Α’ Κομνηνός (1081 -
1118) αναγνωρίζεται ευρύτερα ως ο κτήτορας και χορηγός της εκκλησίας, η οποία
αρχικά αποτελούσε πιθανότατα καθολικό μονής. Ο Αλέξιος είχε καταγράψει την
ίδρυση σε χρυσόβουλλο, το οποίο δεν σώζεται σήμερα.
Σύμφωνα
με έγγραφο της Επαρχίας της Σαντορίνης, η Επισκοπή ιδρύθηκε
το 1115. Η ιστορία της εκκλησίας από αυτή τη χρονολογία και
μετά γίνεται εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Συνταράσσεται από τους επιδρομείς
και διαδοχικούς κατακτητές του νησιού και ανήκει στους ορθόδοξους για ενενήντα περίπου χρόνια. Το 1207 την κυρίευσαν οι Φράγκοι και ο ορθόδοξος επίσκοπος εκδιώχθηκε. Το 1537, με την τουρκική κατοχή του νησιού, η εκκλησία επανήλθε στους ντόπιους, αλλά ξεκίνησε μία μακρόχρονη διαμάχη ανάμεσα σε ορθόδοξους και καθολικούς, η οποία κράτησε έως τον 18ο αιώνα. Το 1860
έγινε έδρα επισκοπής.
Η Επισκοπή είναι ο πρώτος ναός που κτίστηκε στη Σαντορίνη στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου με τρούλο. Επάνω από το κεντρικό τμήμα υπάρχει ελλειψοειδής τρούλος (με άνοιγμα 2 μέτρων).
Έως το 1986, όταν έγιναν οι εργασίες αποκατάστασης του εξωτερικού της εκκλησίας, ο τρούλος καλυπτόταν ακόμα με βυζαντινά κεραμίδια.
Η πιο σημαντική εικόνα που βρίσκεται στον Ναό Επισκοπής Θήρας είναι η Παναγιά Γλυκοφιλούσα, η οποία είναι λιτανευτική εικόνα της Παναγίας με τον Χριστό στον εικονογραφικό τύπο της Γλυκοφιλούσας, ενώ στο πλαίσιο υπάρχουν οι μορφές έξι ιεραρχών.
Η εικόνα συμμετείχε στις λιτανείες στα τείχη της Κωνσταντινούπολης και δόθηκε στον Ναό της Επισκοπής τον 11ο αιώνα.
6. Άγιος Γιώργης του Γάτη (πάνω χωριό) Από το
παρατσούκλι του ιδιοκτήτη.
7. Άγιος Γιώργης του Σιδερή (πάνω χωριό) Όταν
έκαναν κάποιο τάμα για το παιδί τους, χρησιμοποιούσαν την
έκφραση «κάνε το παιδί μου σιδερένιο».
Εκκλησίες της περιοχής: Καμάρι 10
3. Άγιος Νικόλαος πάνω υπερυψωμένος στους πρόποδες του βουνού της παραλίας (1537 - 1650)
7. Εικονοστάσι Ζωοδόχου Πηγής
Εκκλησίες της περιοχής: Αρχαίας Θήρας 5 (Ι.Μ. Προφήτου Ηλιού)
Η εκκλησία αυτή βρίσκεται ακριβώς στην είσοδο προς την Αρχαία
Θήρα, στο βόρειο άκρο της και σε ύψος 356 μέτρων.
Πρόκειται για το πιο αξιόλογο σωζόμενο χριστιανικό ναό της περιοχής.
Είναι ιδρυμένος επάνω στα ερείπια της παλαιοχριστιανικής
βασιλικής του Αρχαγγέλου Μιχαήλ και Αγίου Γεωργίου.
Για την κατασκευή του έχουν χρησιμοποιηθεί τα υλικά του
παλαιού ναού, καθώς και άλλα των κοντινών αρχαίων κτιρίων.
Ο ναός του Αγίου Στεφάνου υπάγεται στις δίκλιτες καμαροσκεπείς βασιλικές. Το νότιο κλίτος τιμάται στο όνομα του Αγίου Στεφάνου, ενώ το βόρειο είναι αφιερωμένο στον Ταξιάρχη Μιχαήλ.
Τα τέμπλα, όπως και οι Άγιες Τράπεζες είναι κατασκευασμένα από διάφορα αρχαία μάρμαρα.
Σ’ αυτήν, το 1707, ιδρύθηκε το πρώτο μοναστήρι της Θήρας από τον ιεροδιάκονο Παρθένιο Σιγάλα.
2. Ευαγγελισμός (Αρχαία Θήρα) (βυζαντινή). Βρίσκεται
σχεδόν στο κέντρο του Μέσα Βουνού, κάτω από την αρχαία
πόλη και είναι θεμελιωμένος επάνω σε ερείπια αρχαίου Ηρώου.
Αρχιερατικό Γράμμα του Ζαχαρία Γύζη, που εκδόθηκε το 1707, αναφέρει ότι πρόκειται να κτιστεί ναός με κελιά. Ο ναός αυτός κτίστηκε αργότερα, από τον ιεροδιάκονο Παρθένιο Σιγάλα, για να χρησιμοποιηθεί ως Μονύδριο. Αργότερα, επί ηγουμένου Γαβριήλ Μπελώνια, περιήλθε στη Μονή Προφήτη Ηλία με όλη την κτηματική του περιουσία. Υπάγεται στον τύπο των μονόκλιτων καμαροσκεπών βασιλικών. Η είσοδος βρίσκεται στη νότια πλευρά.
Πλευρικά εφάπτεται με οικίσκο, όπου λέγεται ότι διέμεναν οι
μοναχοί.
Τόσο ο ναός όσο και το πλευρικό κτίριο είναι
κατασκευασμένα από λαξευτά αρχαία μαρμάρινα και αρχιτεκτονικά μέλη.
Ανεβαίνοντας
δυτικά από το Καμάρι το μονοπάτι προς το Μέσα Βουνό,
που οδηγεί στην Αρχαία Θήρα, συναντάμε, σε υψόμετρο 190
μέτρων, τον ναό της Ζωοδόχου Πηγής. Ο ναός υπάγεται στον συνηθισμένο τύπο των μονόκλιτων καμαροσκεπών βασιλικών. Στη βόρεια πλευρά του ο ναός στηρίζεται επάνω σε ψηλούς βράχους, ενώ περιβάλλεται από τεράστιους ογκόλιθους και μοιάζει σαν να εκφύεται μέσα από μία σχισμή τους.
Υποστηρίζεται ότι κτίστηκε μεταξύ 1825 – 1834 από τους
ασκητές του μονυδρίου του Μέσα Βουνού.
Δίπλα στον ναό υπάρχει το στόμιο ευρύχωρου σπηλαίου με
σταλακτίτες και τρεχούμενο νερό, που λέγεται αγίασμα. Το σπήλαιο εκτείνεται οριζόντια σε αρκετό βάθος και αποτελείται από δύο κοιλότητες.
Ο ναός φαίνεται πως έλαβε την ονομασία του από το γειτονικό σπήλαιο με το πηγαίο νερό.
Το νερό, το μοναδικό τρεχούμενο του νησιού, πέφτει μέσα σε
λίθινες λεκάνες συλλογής. Η σπηλιά έχει μήκος 25 μέτρα, πλάτος 3 – 6 μέτρα και ύψος 5 – 8 μέτρα. Υποστηρίζεται η γνώμη ότι πρόκειται για κρύπτη των χριστιανών κατά την περίοδο των διωγμών.
Ο ναός
βρίσκεται πιο πάνω από τον Άγιο Στέφανο, λαξευμένος σε ασβεστολιθικό βράχο. Πρόκειται για το κοινώς λεγόμενο «Χριστουλάκι», εξαιτίας του μικρού μεγέθους του. (Μήκος: 2,70 μέτρα,
Πλάτος: 2,80 μέτρα, Ύψος: 2,00 μέτρα). Υποστηρίζεται η γνώμη ότι κατά την αρχαιότητα χρησίμευε ως ειδωλολατρικός ναός (Ιερό της Δήμητρας), ενώ δεν γνωρίζουμε πότε μετατράπηκε σε χριστιανικό.
Υπήρχε πάντως το 1716, χρονιά που το αγόρασε ο ηγούμενος και κτήτορας της Μονής Προφήτη Ηλία Γαβριήλ Μπελώνιας, ο οποίος ανήγειρε και τις τρεις εκκλησίες του Μέσα Βουνού (Άγιος Στέφανος, Ευαγγελισμός της Θεοτόκου, Παναγία Κατευχιανή), για να τον προσαρτήσει στη Μονή. Είναι σκαλισμένος εξολοκλήρου μέσα σε βράχο και έχει περίπου τετραγωνική κάτοψη.
5. Ιερά Σκήτη (Μέσα Βουνό, θέση «Κιόνι»)
Ο ιερομόναχος της Μονής του Προφήτη Ηλία Πορφύριος ή κατά κόσμον Σάββας Μηνδρινός, από τη Γωνιά, κατόπιν αδείας του ηγούμενου Γεράσιμου Μαυρομάτη, βοηθούσε τον πατέρα του, ο οποίος καλλιεργούσε τα κτήματα της Μονής.
Έμενε μαζί του σε οίκημα της Μονής στο ναό του Ευαγγελισμού, όπου τελούσε και τις διάφορες ακολουθίες. Παράλληλα, κατά το έτος 1825, στο μετόχι του Προφήτη Ηλία Άγιος Ιωάννης, στον Μονόλιθο της Κοινότητας Μεσαριάς, ασκήτευε ο μοναχός Μακάριος Στεφανάκης από την Κρήτη μαζί με τον αγιορείτη μοναχό Αγάπιο Μεταξά από την Κωνσταντινούπολη. Ο Αγάπιος Μεταξάς είχε φτάσει στο
νησί το 1822.
Οι δύο μοναχοί άνηκαν στους Κολυβάδες και ήταν ιδιαίτερα σεβαστοί
από ολόκληρο το νησί. Η δυσκολία των πιστών να μεταβαίνουν στο Μονόλιθο για τις συχνές και μακρές ακολουθίες, οδήγησε στη μεταφορά τους στον ναό της Μεταμορφώσεως της Γωνιάς.
Συγχρόνως, οι δύο μοναχοί επιθυμούσαν να ιδρύσουν
ασκητάριο στο Μέσα Βουνό. Πράγματι, μέσα σε δύο χρόνια το κατόρθωσαν, χάρη στις συνδρομές των κατοίκων του νησιού και τους εράνους στην Αμοργό, Πάρο, Σύρο και Ύδρα. Για την κατασκευή της Σκήτης μαζί με τους κτίστες εργάστηκαν και οι ίδιοι, καθώς και μοναχοί από τον Προφήτη Ηλία, ιδίως ο μοναχός Ιωάσαφ Πατηνιώτης από την Αστυπάλαια.
Η Σκήτη αυτή βρισκόταν στο απόκρημνο άκρο του ανατολικού μέρους του βουνού, στη θέση «Κιόνι». Είχε τριγωνικό σχήμα, στενό διάδρομο και μικρά διαμερίσματα, που κατέληγαν σε πολύ στενά κελιά.
Σ’ αυτήν οδηγούσε στενό μονοπάτι, που είχε στο άκρο του ξύλινο σταυρό, γνώρισμα της Σκήτης. Ο σταυρός αυτός διατηρήθηκε μέχρι το 1897.
Μετά την αποπεράτωση του Ασκητηρίου στο Μέσα Βουνό,
έκτισαν στη Γωνιά ένα άλλο, μικρότερο, όπου μόναζαν γυναίκες.