Το αλάτι (χλωριούχο νάτριο) και το κάλιο είναι ουσιαστικά για τη ζωή. Το κάλιο είναι το κύριο ενδοκυττάριο κατιόν και ο κύριος ρυθμιστής της οξεοβασικής ισορροπίας. Συνεισφέρει στη μεταφορά νευρικών ερεθισμάτων, στον έλεγχο της μυϊκής συσταλτικότητας και στη διατήρηση της αρτηριακής
πίεσης. Η απορρόφησή του γίνεται κυρίως στο λεπτό έντερο και απεκκρίνεται κυρίως από τα ούρα (η ικανότητα των νεφρών για κατακράτηση Κ είναι ελαττωμένη). Το μη απορροφήσιμο και το εντερικώς απεκκρινόμενο Κ αποβάλλεται από τα κόπρανα, ενώ κάποιο ποσό αποβάλλεται από τον σίελο και τον ιδρώτα. Η έλλειψη του Κ οδηγεί σε υποκαλιαιμία, με συμπτώματα τα οποία περιλαμβάνουν ανορεξία, ναυτία, κοιλιακή διόγκωση, παραλυτικό ειλεό, μυϊκή αδυναμία, μειωμένα ή απόντα αντανακλαστικά, παράλυση, νωθρότητα, ερεθιστική συμπεριφορά, αναπνευστική ανεπάρκεια, πολυδιψία, πολυουρία και καρδιακές αρρυθμίες.
Επιδημιολογικές μελέτες έχουν αποδείξει την αντιστρόφως ανάλογη σχέση μεταξύ της πρόσληψης καλίου και της αρτηριακής πίεσης. Οι ερευνητές έχουν καταλήξει στο συμπέρασμα ότι η χαμηλή πρόσληψη καλίου μπορεί να είναι ένας από τους προδιαθεσικούς παράγοντες που συμβάλλουν στην αύξηση της αρτηριακής πίεσης, ενώ αντίθετα η πρόσληψή του λειτουργεί ως ‘αντίβαρο’ στην υπέρταση, η οποία αποτελεί ένα κύριο παράγοντα κινδύνου για εγκεφαλικό και έμφραγμα.
Πολλές πρόσφατες μελέτες έχουν αποδείξει ότι τα άτομα με υψηλή πρόσληψη καλίου έχουν χαμηλότερη αρτηριακή πίεση συγκριτικά με εκείνους που έχουν χαμηλή πρόσληψη καλίου. Χαμηλή πρόσληψη καλίου (κάτω από 40 meq / ημέρα) έχει σχετιστεί με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης ή επιδείνωσης της υπέρτασης και αυξημένο κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου. Αναλύοντας εκ νέου 10 διατροφικές μελέτες που δημοσιεύθηκαν μεταξύ 1966 και 2009, και στις οποίες συμμετείχαν σχεδόν 280.000 ενήλικες, το συμπέρασμα ήταν ότι η συστηματική κατανάλωση τέτοιου είδους τροφίμων μειώνει κατά 21% τον κίνδυνο εγκεφαλικού και κατά 8% τον κίνδυνο εμφράγματος. Τα δεδομένα που συνελέχθησαν για τη Third National Health and Nutritional Examination Survey στις Ηνωμένες Πολιτείες, ανέφεραν ότι η αύξηση του διατροφικού καλίου συσχετίστηκε με σημαντικά χαμηλότερη αρτηριακή πίεση. Είναι γεγονός ότι η αρτηριακή πίεση είναι άμεσα συνδεδεμένη με την ισορροπία του νατρίου και του καλίου στο αίμα και η υψηλή πρόσληψη καλίου μπορεί να παίξει καθοριστικό ρόλο τόσο στην πρόληψη, όσο και στον έλεγχο της υπέρτασης, ιδιαίτερα σε άτομα που δεν μπορούν ή δεν θέλουν να περιορίσουν εύκολα την πρόσληψη νατρίου.
Την 1η Μαρτίου 2010, δημοσιεύτηκε η επίσημη έγκριση της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA), σύμφωνα με την οποία η πρόσληψη καλίου μέσω της διατροφής βοηθάει στη διατήρηση φυσιολογικών επιπέδων αρτηριακής πίεσης. Συγκεκριμένα, η Επιτροπή Διαιτητικών Προϊόντων, Διατροφής και Αλλεργιών (ΝDA) της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφάλειας Τροφίμων (EFSA) ανακοίνωσε ότι με βάση τα υπάρχοντα επιστημονικά στοιχεία υπάρχει μια σχέση αιτίας και αποτελέσματος μεταξύ της πρόσληψης καλίου μέσω της διατροφής και της διατήρησης της αρτηριακής πίεσης σε φυσιολογικά επίπεδα. Για να επιτευχθεί το αποτέλεσμα αυτό, η NDA υποστηρίζει ότι ένα τρόφιμο πρέπει να είναι καλή πηγή καλίου, δηλαδή να περιέχει 15% των 2000mg κάλιο στα 100g ή 100ml ή στη μερίδα (δηλ. 300mg καλίου). Η συνιστώμενη ασφαλής ποσότητα πρόσληψης καλίου είναι 4.7γρ ημερησίως. Η μέγιστη αποτελεσματικότητα βέβαια παρατηρείται όταν επιτευχθεί παράλληλα η μείωση στην πρόσληψη αλατιού (νατρίου) (έως 2,4 g την ημέρα) και η αύξηση στην πρόσληψη καλίου. Οι συστάσεις αφορούν κυρίως πρόσληψη καλίου από φυσικές πηγές, κυρίως φρούτα και λαχανικά αντί για τα συμπληρώματα. Αυτός είναι ένας από τους λόγους για την επιτυχία της δίαιτας DASH, η οποία είναι υψηλή στον αριθμό των ημερήσιων φρούτων και μερίδων λαχανικών. Αν και ο μηχανισμός δεν είναι σαφής έχει αποδειχθεί ότι η υψηλή πρόσληψη καλίου έχει ευεργετική επίδραση στην υπέρταση.
Ο συνδυασμός δίαιτας περιορισμού νατρίου και δίαιτας τύπου DASH (DASH diet = Dietary Approaches to Stop Hypertension = Διαιτητική Προσέγγιση για τον Έλεγχο της Υπέρτασης), έχει αποδειχθεί ότι μειώνει αποτελεσματικά την αρτηριακή πίεση σε υπερτασικούς ασθενείς. Η δίαιτα DASH αποτελεί ένα μοντέλο διατροφής όπου η πρόσληψη φρούτων και λαχανικών είναι ιδιαίτερα αυξημένη, τα γαλακτοκομικά προϊόντα που επιτρέπονται προς κατανάλωση είναι μηδενικής ή μειωμένης περιεκτικότητας σε λίπος (0 ή 1% λιπαρά), τα ολικά και τα κορεσμένα προσλαμβανόμενα λιπαρά είναι ελεγχόμενα και δεν επιτρέπεται η χρήση αλκοόλ. Επίσης αυτό το μοντέλο διατροφής παρέχει αυξημένες ποσότητες καλίου και ασβεστίου. Η μείωση της αρτηριακής πίεσης ακολουθώντας αυτό το μοντέλο διατροφής είναι 2-8 mmHg.
Η εμφάνιση έλλειψης του καλίου είναι σπάνια.Πηγές καλίου: τα περισσότερα τρόφιμα περιέχουν κάλιο, αλλά τα φρούτα και τα λαχανικά έχουν την υψηλότερη περιεκτικότητα. Μπανάνες, φράουλες, πεπόνια, ο χυμός δαμάσκηνων, πορτοκάλια, ντομάτα, πατάτες (με το δέρμα), γλυκοπατάτες, αγκινάρες, μανιτάρια, σπανάκι μαγειρεμένο, έχουν υψηλή περιεκτικότητα σε κάλιο. Σταφίδες, αμύγδαλα, καρύδια Βραζιλίας, τα φιστίκια, ξερά βερίκοκα, τα ξηρά σύκα, οι ηλιόσποροι και η μελάσα είναι επίσης καλές πηγές καλίου. Επίσης, το γάλα και το γιαούρτι, όλα τα κρέατα όπως το κόκκινο κρέας, το κοτόπουλο και τα ψάρια όπως ο σολομός, οι σαρδέλες, ο μπακαλιάρος και η χωματίδα είναι επίσης καλές πηγές καλίου. Το κάλιο απαντάται σε αρκετές τροφές που καταναλώνουμε καθημερινά, όπως ο χυμός πορτοκαλιού, οι μπανάνες, οι γλυκοπατάτες, το σπανάκι, τα φασόλια, οι φακές, ο σολομός, το γιαούρτι, το άπαχο γάλα.
Δράση του καλίου
Ο ρόλος του καλίου και ο τρόπος που λειτουργεί το συγκεκριμένο μέταλλο έχει να κάνει σε συνδυασμό με το νάτριο στη διατήρηση της ισορροπίας του, αφού αποβάλλει το επιπλέον νάτριο που μπορεί να υπάρχει στον οργανισμό. Οι νεφροί είναι υπεύθυνοι για την ισορροπία του καλίου στο ανθρώπινο σώμα και μέσω αυτών, αποβάλλεται το επιπλέον κάλιο από τον οργανισμό. Άλλες σημαντικές ιδιότητες του καλίου είναι η λειτουργία του εγκεφάλου, αφού τα κανάλια καλίου στον εγκέφαλο παίζουν κυρίαρχο ρόλο στη μνήμη και τη μάθηση, η βοήθεια στα αντανακλαστικά των νεύρων που είναι υπεύθυνα για τη μεταφορά μηνυμάτων από το ένα μέρος του σώματος στο άλλο, ενώ ευθύνεται για τη σύσπαση των μυών του σώματος. Το θεωρούν ακόμα και αγχολυτικό, αφού τονώνει τον οργανισμό από το άγχος και το στρες, ενώ σημαντικό ρόλο παίζει το κάλιο στον μεταβολισμό των λιπών, της πρωτεΐνης και των υδατανθράκων, αφού λαμβάνει μέρος στη διαδικασία διάσπασης αυτών των θρεπτικών συστατικών.
Οι περισσότεροι άνθρωποι θα επωφεληθούν από την αυξημένη πρόσληψη καλίου από φυσικές πηγές, ακόμη και αν πρόσληψη αλατιού είναι χαμηλή και η πίεση του αίματός τους είναι εντός των φυσιολογικών ορίων. Αυτό μάλλον συμβαίνει επειδή το κάλιο λειτουργεί συνεργικά με άλλα θρεπτικά συστατικά που βρίσκονται στα φρούτα και τα λαχανικά. Ο ρόλος του καλίου στη εξέλιξη της καρδιαγγειακής νόσου είναι πολύπλοκος και αμφιλεγόμενος.
