Άρθρο του Μάρκου Ζώρζου για την «Θηραϊκή Γη» Μέρος Πρώτο
Φίλοι μου, Η αλήθεια είναι, ότι η Σαντορίνη πάντοτε ήταν ένα νησί φημισμένο και γνωστό παγκοσμίως για τα προϊόντα του, τον πολιτισμό του, την μοναδική «άγρια» ομορφιά του αλλά και για ένα ακόμα σπουδαίο υλικό, την «θηραϊκή γη». Ένα ορυκτό πραγματικά μοναδικό, όχι μόνον γιατί τα προϊόντα που παράγονται σ αυτό το χώμα (κρασί, φάβα, ντοματάκι κλπ) είναι εξαιρετικά , αλλά και για το ίδιο το χώμα που είναι
γνωστό ως «θηραϊκή γη». Οι πολλές εφαρμογές του σε οικοδομικές χρήσεις αλλά και σε μεγάλα έργα το κατέστησαν περιζήτητο ακόμα και σήμερα παρόλο που έχει απαγορευτεί η εξόρυξη του.
Τι γνωρίζουμε όμως για την «θηραϊκή γη» και τα ορυχεία εξόρυξης ή όπως αλλιώς τα ονόμαζαν οι ντόπιοι τις «μπαλάδες», που βρίσκονται στο χείλος της καλντέρας του νησιού μας;
Η Σαντορίνη είναι γέννημα πολλαπλών ηφαιστειακών εκρήξεων, με τελευταία μεγάλη έκρηξη περίπου το 1600 π.Χ. Η έκρηξη αυτή προκάλεσε την βύθιση ενός μεγάλου μέρους του νησιού δημιουργώντας μια τεράστια καλντέρα που στην μέση υπάρχουν τα δυο ηφαίστεια η Παλαιά και νέα Καμένη. Παράλληλα διαίρεσε το νησί, στην γνωστή μας Θηρασιά και ένα ακόμα μικρότερο το Ασπρονήσι. Η έκρηξη ήταν αιτία της καταστροφής, ενός πολύ σπουδαίου πολιτισμού που είχε αναπτυχτεί την εποχή εκείνη, θάβοντας τον κάτω από εκατομμύρια τόνους λάβας και στάχτης.
Η Σαντορίνη ήταν πάντοτε ηφαιστιογενές νησί, αυτό μπορεί εύκολα να το
διακρίνει κανείς κοιτώντας από την πλευρά της καλντέρας τις διάφορες
στρωματώσεις των πετρωμάτων, που προέρχονται από τις εκρήξεις πέραν των
200.000 ετών. Κάθε μια από αυτές τις λαβες με τα πολλά και διάφορα
χρώματα, είναι το αποτέλεσμα των εκρήξεων του ηφαιστείου. Στο πάνω μέρος
των στρωμάτων, είναι ένα λευκό στρώμα λάβας, αυτό που όλοι ξέρουμε ως
«θηραϊκή γη» ή όπως εμείς οι ντόπιοι ονομάζουμε «άσπα», και είναι το
αποτέλεσμα της τελευταίας μεγάλης έκρηξης. Με αυτό το είδος θηραϊκής γης
είναι καλυμμένο όλο το νησί εκτός από τον Προφήτη Ηλία και ορισμένα
σημεία μεταξύ Ημεροβιγλίου – Οίας. Το πάχος αυτού του στρώματος ανάλογα
το σημείο στο νησί είναι από 30-80 μέτρα. Σ αυτό το στρώμα με την «άσπα»
(χώμα λευκό πολύ σύμπαγες και σκληρό) είναι σκαμμένα τα γνωστά
«υπόσκαφα σπίτια» της Σαντορίνης.
Ήταν
γνωστό στους κατοίκους ότι η «άσπα» με την προσθήκη ασβέστη γινόταν ένα
κονίαμα πολύ σκληρό ιδιαίτερα σε συνθήκες μεγάλης υγρασίας. Έτσι λοιπόν
επειδή τίποτα δεν πήγαινε χαμένο με την εξόρυξη για την κατασκευή του
υπόσκαφου το χώμα το αναμίγνυαν με ασβέστη και με το υλικό αυτό (λάσπη)
κατασκεύαζαν ότι άλλο ήταν αναγκαίο στο σπίτι. Κατασκευές από την «άσπα»
και τον ασβέστη ήταν, το πάτωμα στο υπόσκαφο (πολλές φορές
χρησιμοποιούσαν χρώμα και αφού το δούλευαν πολύ ώρα γινόταν το γνωστό
«πατητό»), τους τοίχους και το ταβάνι του σπιτιού, τις «αλητάνες» (μικρά
παρτέρια υπερυψωμένα μέσα στην αυλή), το μάντρωμα ή ότι άλλη υπέργεια
κατασκευή τους ήταν απαραίτητη αλλά και υπόγεια όπως την «στέρνα»
(υπόγεια δεξαμενή νερού). Άλλη σημαντική χρήση της «άσπα» λόγο της
πλαστικότητας της αλλά και της αντοχής της ήταν για την κατασκευή της
στέγης που αφού καλούπωναν την στέγη του σπιτιού σε θολωτό σχήμα ή
«σταυροθώλι» όπως το έλεγαν, στοίβαζαν πέτρες και ανάμεσα τους έριχναν
την ρευστή λάσπη από «άσπα». Για να ολοκληρώσουν την κατασκευή της
ταράτσας προκειμένου να είναι ελαφριά αλλά, ζεστή τον χειμώνα, δροσερή
το καλοκαίρι, συμπλήρωναν ελαφρόπετρα. Άλλες σημαντικές οικοδομικές
εργασίες ήταν τα πατητά στα αρχοντικά του νησιού που μοιάζουν με
μάρμαρο. Η «άσπα» σε συνδυασμό με τον ασβέστη γινόταν ακόμα πιο σκληρή
μέσα στο νερό.
Αυτά όλα ήταν γνωστά στους κατοίκους του νησιού μας από πολύ παλιά και
όπως είναι φυσικό δεν θα αργούσε να γίνει γνωστό σε άλλους εκτός νησιού.
Είναι γεγονός ότι θηραϊκή γη χρησιμοποιήθηκε στην διώρυγα του Σουέζ
αλλά και στο λιμάνι της Αλεξάνδρειας. Όλα αυτά είχαν σαν συνέπεια να
ξεκινήσει η ζήτηση σε μεγάλες ποσότητες «θηραϊκής γης». Η εξόρυξη της
«θηραϊκής γης» δεν γινόταν μόνον από τα ορυχεία που είναι κοντά στα
Φηρά, ορυχεία υπήρχαν στην Θηρασιά, στην Οία, στο Μεγαλοχώρι. Στα Φηρά
υπήρχε και σώζεται ως σήμερα και το μοναδικό εργοστάσιο παραγωγής και
συσκευασίας «θηραϊκής γης» σε σάκους των 50 κιλών. Το εργοστάσιο αυτό
άρχισε να λειτουργεί περίπου το 1928-1930. Λειτουργούσε με
πετρελαιομηχανή για τα κόσκινα που χώριζαν το υλικό σε 3 τουλάχιστον
μεγέθη, στην συνέχεια το προωθούσαν στο καμίνι για την αφαίρεση της
υγρασίας (η ξήρανση του υλικού γινόταν με Κοκ), συσκευαζόταν
αποθηκεύονταν και ήταν έτοιμο για εξαγωγή. Στο εργοστάσιο εργάζονταν
τουλάχιστον 50 με 60 εργάτες.Κλικ εδώ για να δείτε το Δεύτερο Μέρος του άρθρου αυτού.