Σάββατο 21 Ιουνίου 2014

Θαλάσσιες χελώνες

Χελώνες υπάρχουν πάνω στη γη από την εποχή των δεινοσαύρων (το Μεσοζωικό αιώνα) δηλαδή εδώ και 200 εκατομμύρια χρόνια περίπου. Δεν γνωρίζουμε αν εμφανίστηκαν πρώτα στη ξηρά ή την θάλασσα. Είναι κι αυτό ένα από τα πολλά μυστήρια της φύσης. Έχει βρεθεί απολίθωμα θαλάσσιας χελώνας ηλικίας 180 εκατομμυρίων ετών που ονομάστηκε «Αρχέλων ο ισχυρός» και έχει μήκος 3,5 μέτρα. Μέχρι και σήμερα, εξακολουθούν να υπάρχουν χελώνες που είναι οι απόγονοι εκείνων των πρώτων χελωνών. Από τα απολιθώματα
που έχουν ανακαλυφθεί μέχρι τώρα, συμπεραίνεται ότι οι χελώνες εμφανίστηκαν πάνω στη γη την ίδια εποχή που εμφανίστηκαν και οι δεινόσαυροι. Είναι γνωστό ότι τα ερπετά στα οποία ανήκουν και οι χελώνες, κυριάρχησαν στη γη για πολλά εκατομμύρια χρόνια. Ενώ όμως οι δεινόσαυροι εξαφανίστηκαν, οι θαλάσσιες χελώνες κατάφεραν να επιβιώσουν μέχρι και τις μέρες μας.

Θεωρείται ότι οι πρώτες αυτές  χελώνες ζούσαν αρχικά σε έλη. Αργότερα κάποιες από αυτές άρχισαν να ζουν στη στεριά, ενώ άλλες περνούσαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής στο νερό.


Οι χελώνες  περνούν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής τους στη θάλασσα όπου ζευγαρώνουν, τρέφονται, μεταναστεύουν και διαχειμάζουν. Μόνο οι ενήλικες θηλυκές χελώνες επιστρέφουν στη στεριά για να σκάψουν την φωλιά τους και να αφήσουν τα αυγά τους. Οι αρσενικές χελώνες δεν θα επιστρέψουν ποτέ στη στεριά.
Τα πρώτα χρόνια της ζωής των χελωνών, μας είναι σχετικά άγνωστα.
Όταν τα αυγά εκκολαφθούν οι νεοσσοί κατευθύνονται γρήγορα προς τη θάλασσα.
Μόλις μπουν στη θάλασσα για μια ή δυο μέρες κολυμπούν μανιωδώς προς τα βαθιά. Αφού φτάσουν αφήνονται να παρασυρθούν από τα ρεύματα. Από κει και πέρα χάνονται τα ίχνη τους, μέχρι τη στιγμή που θα επιστρέψουν στις περιοχές αναπαραγωγής για να ζευγαρώσουν. Θεωρείται, ότι περνούν τα πρώτα χρόνια της ζωής τους σε περιοχές της ανοιχτής θάλασσας όπου αρχικά τρέφονται με πλαγκτόν και στην συνέχει με οστρακόδερμα, σαλιγκάρια και άλλους οργανισμούς. 
Οι χελώνες δεν έχουν την δυνατότητα να συλλάβουν ευκίνητη λεία, γι’ αυτό τρέφονται με αργοκίνητα ζώα όπως μέδουσες, μαλάκια, αχινούς, καβούρια και προσκολλημένους στα βράχια οργανισμούς όπως φυτά και σφουγγάρια. Η καλή όσφρηση που διαθέτουν τις βοηθά στον εντοπισμό της τροφής. 

Αναπαραγωγή



Όταν έρθει η ώρα της αναπαραγωγής, οι ενήλικες θαλάσσιες χελώνες μεταναστεύουν προς τις περιοχές ωοτοκίας.
Αφού αφήσει το νερό η θηλυκή θαλάσσια χελώνα αναβαίνει στην παραλία για να βρει ένα σημείο κατάλληλο για να κάνει τη φωλιά της. Εάν ενοχληθούν από φώτα ή θόρυβο στην παραλία μπορεί να γυρίσουν στο νερό χωρίς να γεννήσουν. Μόλις το θηλυκό έχει βρει μια θέση για να γεννήσει, φτιάχνει ένα λάκκο για το σώμα της διώχνοντας την επιφανειακή στεγνή άμμο με τα πτερύγιά της. Μετά χρησιμοποιώντας εναλλάξ κινήσεις των πίσω πτερυγίων της σκάβει μια τρύπα σε σχήμα φιάλης, τον αυγοθάλαμο. Όταν η χελώνα έχει τελειώσει το σκάψιμο, γεννά τα αυγά μέσα στον αυγοθάλαμο ένα-ένα ή δυο-δυο τη φορά.  
Αφού τελειώσει την ωοτοκία, αρχίζει να σκεπάζει τον αυγοθάλαμο. Όταν αυτό ολοκληρωθεί, η χελώνα αρχίζει να συμπιέζει σταθερά τη χαλαρή άμμο πάνω από τα αυγά με τα πίσω πτερύγιά της. Στη συνέχεια, σκεπάζει τη θέση της φωλιάς πετώντας αρκετή άμμο με σαρωτικές κινήσεις των πρόσθιων πτερυγίων και επιστρέφει στη θάλασσα.
Γεννάνε γύρω στα 120 αυγά, που έχουν το σχήμα και το μέγεθος μπαλάκι του πινγκ-πονγκ. Αυτή η διαδικασία κρατάει περίπου μια ώρα .  Αυτό μπορεί να επαναληφθεί και δεύτερη και τρίτη  φορά κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού.

Τα αυγά εκκολάπτονται σε 7-10 εβδομάδες, ανάλογα με τη θερμοκρασία της άμμου. Καθώς τα χελωνάκια βγαίνουν από τα αυγά, αγωνίζονται για να αναρριχηθούν στην επιφάνεια. Επειδή το οξυγόνο είναι λίγο, μέχρι να βγούνε στην επιφάνεια χρειάζονται 2-4 ημέρες. Όταν φτάσουν στην επιφάνεια της άμμου κατά τη διάρκεια της ημέρας, σταματούν οποιαδήποτε κίνηση διότι οι υψηλές θερμοκρασίες τους ενοχλούν. Περιμένουν ακριβώς κάτω από την επιφάνεια μέχρι η άμμος δροσίσει τη νύχτα ή νωρίς το πρωί και τότε τρέχουν προς τη θάλασσα.
                 

Πολλές φορές ακούμε την ερώτηση: 
«Σε τι μας χρησιμεύει η χελώνα;» 
Θα μπορούσε να δημιουργηθεί αντίστοιχα το εύλογο ερώτημα:  
«Εμείς οι άνθρωποι σε τι άραγε χρησιμεύουμε στη χελώνα;»
Όλοι, φυτά, ζώα και άνθρωποι, μοιραζόμαστε την ίδια Γη. Ο άνθρωπος δεν έχει δικαίωμα να κρίνει ποιοι οργανισμοί είναι χρήσιμοι και ποιοι άχρηστοι. Παρ’ όλες τις προόδους της επιστήμης ελάχιστα μπορούμε να προβλέψουμε για τις επιπτώσεις της εξαφάνισης των ειδών. Με την εξαφάνιση ενός είδους, εκτός από το κενό που δημιουργείται στο τροφικό πλέγμα, εξαφανίζεται και μια ευκαιρία για έμπνευση και δημιουργία για τον άνθρωπο.
Σύμφωνα μ' ένα αρχαίο Ινδικό μύθο η γη στηρίζεται στις πλάτες τριών ελεφάντων, οι οποίοι με τη σειρά τους στέκονται στο καβούκι μιας θαλάσσιας χελώνας. Κατά τον μύθο λοιπόν αν εξαφανιστούν οι θαλάσσιες χελώνες θα καταστραφεί και ολόκληρος ο κόσμος.

Όλοι μας έχουμε ευθύνη προς το περιβάλλον...
Γιατί το περιβάλλον μας χρειάζεται όλους!!

Είδη θαλάσσιων χελωνών



Υπάρχουν 7 είδη θαλάσσιων χελωνών σε όλο τον κόσμο.

Στη Μεσόγειο βρίσκονται τα τρία από αυτά:
Η Δερματοχελώνα (Dermochelys coriacea) η οποία ζει στον Ατλαντικό Ωκεανό και έρχεται στην Μεσόγειο σαν επισκέπτης. 
Η πράσινη χελώνα (Chelonia mydas) οποία ζει στη Μεσόγειο και ωοτοκεί στα παράλια της Κύπρου και της Τουρκίας 
και τέλος η Caretta-caretta η οποία είναι η μοναδική θαλάσσια χελώνα η οποία ωοτοκεί στην Ελλάδα.
Δερματοχελώνα
Δερματοχελώνα

 Η μεγαλύτερη σε μέγεθος και βάρος χελώνα . Το βάρος φτάνει τα 600 κιλά και το μήκος του κελύφους της τα 2 μέτρα. Το κέλυφός της δεν αποτελείται από κόκκαλο αλλά από ένα είδος δερμάτινων πλακών. Η Δερματοχελώνα ζει και στα νερά της Ελλάδας.


Πράσινη χελώνα
Πράσινη χελώνα
Η πράσινη χελώνα είναι η μεγαλύτερη θαλάσσια χελώνα που υπάρχει, με σκληρό καβούκι αλλά σχετικά μικρό κεφάλι.Ενώ οι νεοσσοί είναι μονάχα πενήντα χιλιοστών σε μήκος, οι ενήλικες μπορούν να ξεπεράσουν τα 0,91 εκατοστά σε μήκος και ζυγίζουν 136-159 κιλά.  

Καρέτα-Καρέτα 
Καρέτα - Καρέτα

Η Καρέτα καρέττα έχει πάρει το αγγλικό της όνομα (Loggerhead) από το σχετικά μεγάλο κεφάλι της, το οποίο υποστηρίζει τα δυνατά σαγόνια της και της δίνει τη δυνατότητα να τρέφεται με ζώα ή φυτά που έχουν σκληρό κέλυφος, όπως μεγάλα σε μέγεθος θαλάσσια γαστερόποδα μαλάκια (ή αλλιώς σαλιγκάρια) και κοχύλια.
Το επάνω μέρος στο καβούκι των ενήλικων χελωνών Καρέττα καρέττα έχει ελαφρώς σχήμα καρδιάς σε καστανοκόκκινο χρώμα, ενώ το κάτω μέρος του καβουκιού τους έχει συνήθως ένα υποκίτρινο χρώμα.
Στην Ελλάδα ωοτοκούν πάνω από 2.000 χελώνες, που αποτελεί τον μεγαλύτερο πληθυσμό στην Μεσόγειο.
Στην Κύπρο...   μπορούμε να συναντήσουμε 2 είδη θαλάσσιων χελώνων, τη πράσινη χελώνα (Chelonia mydas) και την καρέτα-καρέτα (Caretta Caretta). 
Περιστασιακά έχουν εμφανιστεί και οι δερματοχελώνες (Dermochelys coriacea) θαλάσσια περιοχή δυτικά της Κύπρου, αλλά πιο σύνηθες είδη είναι η πράσινη χελώνα και η καρέτα καρέτα.   
Η πράσινη χελώνα αναπαράγεται στις δυτικές ακτές της Κύπρου  και συγκεκριμένα στην περιοχή της Λάρας και Τοξεύτρας της  Πάφου, σε παραλίες της Αγίας Νάπας  αλλά και σε ορισμένες παραλίες της βόρειας ακτής του νησιού, στην Καρπασία. Στη κατεχόμενη Καρπασία υπάρχει μια μεγάλη έκταση με αμμώδεις παραλίες που φτάνουν μέχρι το Ακρωτήρι του Αποστόλου Ανδρέα όπου εκεί μπορείς να διακρίνεις πολλές φωλιές χελωνών. Οι παραλίες του Ακάμα, στη περιοχή της Λάρας και της Τοξεύτρας χαρακτηρίζονται από αμμώδες ακτές με βλάστηση, δυτικούς ανέμους, μεγάλα κύματα, πεντακάθαρα κρυσταλλένια νερά και χρυσές αμμουδιές.  
Παραλία Λάρας στον Ακάμα(Πάφος)
Η καρέτα-καρέτα χρησιμοποιεί επίσης τις παραλίες της Λάρας και Τοξεύτρας αλλά κυρίως αναπαράγεται στις παραλίες της Πόλης, Λίμνης, Λιαλιάς στον κόλπο της Χρυσοχού στην Πάφο. Οι πιο πάνω φωλιές προστατεύονται από διεθνές συνθήκες και οργανισμούς αλλά και περιβαλλοντικές ομάδες. Υπάρχουν και κέντρα διάσωσης χελώνων στο νησί της Αφροδίτης.


Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται σημαντική αύξηση στον αριθμό των  χελωνοφωλιών και στις πιο πάνω περιοχές. Συγκεκριμένα στη περιοχή της Λάρας και Τοξεύτρας είχε περίπου 200 φωλίες και από τα 2 είδη θαλάσσιων χελώνων. Πρόσφατα ο αριθμός των φωλιών από τις χελώνες καρέτα-καρέτα έφτασε περίπου τις 350 και από τις φωλιές αυτές εκκολάφθηκαν περίπου 30.000-32.000 αβγά το χρόνο.

Τα χαρακτηριστικά τους



Η θαλάσσια χελώνα είναι μετρίου μεγέθους χελώνα, το μέγεθος από το καβούκι της φτάνει τα 120 εκατοστά και το βάρος της τα 100 κιλά. Το στόμα της μοιάζει με ράμφος παπαγάλου και είναι έτσι κατασκευασμένο για να μπορεί να σπάσει τα σκληρά όστρακα και αρθρόποδα με τα οποία τρέφεται.
Το καβούκι ή κέλυφος: 
Το καβούκι είναι το πιο αξιοσημείωτο χαρακτηριστικό γνώρισμα όλων των χελωνών. Αποτελούμενο από αρκετά οστά, περικλείει σαν πανοπλία τα μαλακά ζωτικά όργανα. Αποτελείται από 2 μέρη: το άνω κέλυφος ή καραπάτσο και το κάτω μέρος ή πλάστρον. Οι χελώνες της στεριάς και των γλυκών νερών συχνά έχουν κελύφη σε σχήμα θόλου, που τους επιτρέπουν να αποσύρουν το κεφάλι και τα πόδια στο εσωτερικό του καβουκιού όταν κινδυνεύουν. Οι θαλάσσιες χελώνες δεν έχουν αυτή την ικανότητα.Στις θαλάσσιες χελώνες η εξέλιξη τις οδήγησε να βελτιώσουν την υδροδυναμική του καβουκιού τους με αποτέλεσμα να μην έχει μεγάλη καμπυλότητα Το δέρμα της καλύπτεται από φολίδες, ενώ το καβούκι της αποτελείται από κεράτινες πλάκες.
  
Τα πτερύγια: 
Με την πάροδο του χρόνου τα κοντόχοντρα πόδια των χελωνών της στεριάς εξελίχθηκαν στα πεπλατυσμένα πτερύγια των θαλάσσιων χελωνών. Τα μπροστινά πτερύγια χρησιμοποιούνται για την προώθηση ενώ τα πίσω πτερύγια δρουν σαν πηδάλια. 

Τα πνευμόνια:
Οι θαλάσσιες χελώνες αναπνέουν με πνεύμονες. Αυτό τις αναγκάζει να ανεβαίνουν τακτικά στην επιφάνεια για να πάρουν αέρα.
Αυτό τις αναγκάζει να βγάζουν το κεφάλι τους έξω από τη θάλασσα κατά διαστήματα για να αναπνεύσουν.
Ποσότητα οξυγόνου αποθηκεύεται  στο μυϊκό ιστό  και  στο αίμα δίνοντας την δυνατότητα να παραμένουν για πολλές ώρες κάτω από το νερό. Έχουν παρατηρηθεί θαλάσσιες χελώνες να παραμένουν κάτω από το νερό σε κατάσταση ύπνου για περισσότερες από έξι ώρες.


Κίνδυνοι και Απειλές



Οι θαλάσσιες χελώνες εξαφανίζονται. Και αν εξαφανιστούν θα ‘ναι για πάντα.
Οι κίνδυνοι που απειλούν τις θαλάσσιες χελώνες είναι φυσικοί ή ανθρωπογενείς.                 
Σημαντικότερος φυσικός κίνδυνος είναι οι αντίξοες καιρικές συνθήκες. Ο αέρας, η βροχή, το κρύο, οι φουσκοθαλασσιές και οι χαμηλές θερμοκρασίες (κάτω από 14 βαθμούς κελσίου) προκαλούν προβλήματα ακόμη και στις ενήλικες χελώνες. Η διάβρωση του εδάφους επίσης μπορεί να καταστρέψει τις παραλίες ωοτοκίας. Ακόμη διάφορα σαρκοφάγα θηλαστικά όπως κουνάβια, αλεπούδες και σκύλοι ξεσκάβουν τις φωλιές και τρώνε αυγά και χελωνάκια. Στην πορεία  τους  προς  τη  θάλασσα οι νεοσσοί κινδυνεύουν από πουλιά όπως κοράκια κορμοράνους και γλάρους. Αλλά και στη θάλασσα διατρέχουν τον κίνδυνο να φαγωθούν από μεγάλα ψάρια. 


Οι μεγαλύτεροι όμως κίνδυνοι προέρχονται από τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
Σε αρκετές τροπικές χώρες οι θαλάσσιες χελώνες και τα αβγά τους έχουν τεράστια εμπορική αξία, είτε ως βασική πηγή πρωτεϊνών για τον άνθρωπο, είτε ως σπάνια λιχουδιά. Ακόμη και το καβούκι τους χρησιμοποιείται για την κατασκευή ακριβών αντικειμένων από «ταρταρούγα», το δέρμα τους για τσάντες και το λίπος τους στην κατασκευή καλλυντικών.
Στην πατρίδα μας δε γίνεται εμπορική εκμετάλλευση των θαλάσσιων χελωνών. Όμως αρκετές χελώνες πιάνονται τυχαία στα δίχτυα και τα παραγάδια των ψαράδων. Αυτές, αν δεν πνιγούν, το πιθανότερο είναι να θανατωθούν από τους ψαράδες, που σε πολλές περιπτώσεις τις βλέπουν ανταγωνιστικά και με προκατάληψη.
Αλλά η κυριότερη απειλή για τις χελώνες είναι η κατάληψη των περιοχών ωοτοκίας από τον άνθρωπο.   Η ανεξέλεγκτη   τουριστική εκμετάλλευση των παραλίων, οι ομπρέλες, τα ταχύπλοα, έχουν μειώσει πολύ τους διαθέσιμους βιότοπους της χελώνας σε όλο. τον κόσμο.
Για παράδειγμα το γενετικό ένστικτο που κατευθύνει τα χελωνάκια στην θάλασσα, τα οδηγεί να αναγνωρίσουν ως φωτεινότερο σημείο του ορίζοντα την θάλασσα και να κατευθυνθούν προς αυτήν. Θανάσιμο κίνδυνο για τα χελωνάκια αποτελούν τα τεχνητά φώτα που βρίσκονται κοντά στις παραλίες, τα οποία τα αποπροσανατολίζουν με συνεπακόλουθο να κατευθύνονται προς τα φώτα αυτά, αντί προς τη θάλασσα. Τα χελωνάκια αν αποτύχουν να φτάσουν στη θάλασσα γρήγορα, κινδυνεύουν να πέσουν θύμα των αλεπούδων, ενώ εάν παραμείνουν στην ξηρά μέχρι την επόμενη μέρα, θα πεθάνουν από την ζέστη.
 Επίσης, μεγάλο και απρόβλεπτο εχθρό για τις χελώνες αποτελούν  και κάποιες ατυχείς ανθρώπινες συνήθειες, που περιστρέφονται γύρω από το φαινόμενο της απόρριψης σκουπιδιών στις θάλασσες και τις παραλίες.
Οι χελώνες βλέποντας τις πλαστικές σακούλες, τις περνούν για τσούχτρες και τις καταπίνουν με αποτέλεσμα να φράζεται το πεπτικό τους σύστημα.  
Ορισμένοι ψαράδες τις σκοτώνουν, από άγνοια ή προκατάληψη. Στις χώρες της Βόρειας Αφρικής μέχρι πρόσφατα οι θαλάσσιες χελώνες πουλιόνταν στις ψαραγορές και οι άνθρωποι τις μαγείρευαν όπως το κρέας. Από το 1994 όμως απαγορεύτηκε διεθνώς η αλίευση χελωνών. Ωστόσο η συνήθεια παραμένει…
 

Προστασία



Οι θαλάσσιες χελώνες θεωρούνται είδη απειλούμενα με εξαφάνιση και περιλαμβάνονται στο «Κόκκινο Βιβλίο» των απειλούμενων ειδών που εκδίδει η Διεθνής Ένωση για τη Διατήρηση της Φύσης (IUNC). Η εκμετάλλευση τους απαγορεύεται στις χώρες που έχουν υπογράψει τη διεθνή σύμβαση CITES (Convention on International Trade in Endangered Species), η οποία ελέγχει το εμπόριο των απειλούμενων ειδών. Η πατρίδα μας και οι περισσότερες χώρες έχουν υπογράψει τη σύμβαση αυτή. 
Σε όλο τον κόσμο διεξάγονται ερευνητικά προγράμματα κα προγράμματα προστασίας των θαλάσσιων χελωνών, άλλοτε από τοπικούς και άλλοτε από διεθνείς φορείς.
 Από το 1985 οι επιστήμονες που ασχολούνται με τα προγράμματα αυτά αποτελούν την Ομάδα Εμπειρογνωμόνων για τις θαλάσσιες χελώνες (Marine Turtle Specialist Group) και συναντιούνται κάθε χρόνο στις Η.Π.Α. για να ανταλλάξουν γνώσεις και απόψεις. Ανάμεσα τους βρίσκονται και έλληνες επιστήμονες.
Σκοπός όλων αυτών είναι να αξιολογηθούν οι διάφοροι βιότοποι και να ρυθμιστούν οι ανθρώπινες δραστηριότητες στην ακτή και τη θάλασσα που ενοχλούν τις χελώνες. Έτσι για να αποφευχθούν οι θάνατοι των χελωνών που πιάνονται τυχαία στα δίχτυα, έχει δημιουργηθεί η συσκευή TED (Turtle Excluder Device), που διώχνει τις χελώνες έξω από τα δίχτυα.
Πως μπορούμε να βοηθήσουμε;
Σίγουρα κάποιοι από μας τους καλοκαιρινούς μήνες επισκεπτόμαστε ακτές και παραλίες. Πολλές φορές είτε από την έμφυτη τάση του ανθρώπου για φυγή και απομόνωση είτε από διάθεση για εξερεύνηση, οδηγούμαστε σε απόμακρες παραλίες και πιθανόν να συναντήσουμε κάποια χελώνα.
Όμως θυμηθείτε:
-Να μην πλησιάζουμε τις χελώνες.
-Να ειδοποιούμε μόλις δούμε χελώνα νεκρή ή τραυματισμένη.
-Να μαζεύουμε τα σκουπίδια μας από τις παραλίες.
-Να μην πετάμε οπουδήποτε πλαστικές σακούλες.
-Να συμμετέχουμε στις ομάδες καθαρισμού των ακτών.
-Να συμμετέχουμε στην Περιβαλλοντική ομάδα του σχολείου μας.
-Να ανακυκλώνουμε το χαρτί, το γυαλί και το αλουμίνιο.
-Να ενημερώνουμε για όλα αυτά φίλους, γνωστούς και συγγενείς.