Τα «αρχαία» μπόλια

Από τα σημαντικότερα βήματα που έκανε ο άνθρωπος από την εμφάνισή του πάνω στη γη και καθόρισαν την πορεία του, βελτιώνοντας θεαματικά τη ζωή του, είναι η εξημέρωση των «άγριων». Και ζώων και δέντρων!

Τώρα πια ο εμβολιασμός των φυτών είναι μια τέχνη, που δεν την κατέχουν και πολλοί στους καιρούς μας... Η απομάκρυνση

των ανθρώπων από τη φύση και τις αληθινές λειτουργίες της,

μας «φτώχυνε» σε γνώσεις. Οι περισσότεροι άνθρωποι της πόλης πιστεύουν πως κάθε δέντρο, από τη στιγμή που φυτρώνει, είναι σε θέση να παράγει τους γλυκούς ή τους ξινούς καρπούς του, όπως τους βρίσκει κανείς σε ένα κατάστημα...

Δεν είναι όμως έτσι! Πότε και πώς ο άνθρωπος άρχισε να εμβολιάζει τα δέντρα, είναι κάτι που ποτέ δεν θα το μάθουμε με σιγουριά. Ούτε πώς έγινε η πρώτη αυτή «εγχείρηση» σε κάποιο φυτό. Πιθανόν η αρχή να έγινε από κάποιο τυχαίο γεγονός... Ισως, ένα κλαρί να χώθηκε στον κορμό ενός άλλου δένδρου μετά από μια καταιγίδα, που τσάκισε το δάσος με τα άγρια καρποφόρα. Ο παρατηρητικός άνθρωπος εκείνης της εποχής που τρεφόταν ακόμη μόνο από το κυνήγι ή τη συλλογή καρπών, είδε πως σε εκείνο τον κορμό κάτι διαφορετικό βλάστησε και καρποφόρησε!

Και προσπαθώντας να κατανοήσει αυτό το θαύμα, βάλθηκε -άγνωστο πώς και με τι τρόπο- να το επαναλάβει... Και τελικά το κατάφερε!

Τα μυστικά...Από εκείνον τον πρώτο εμβολιασμό και πέρα, μια ατέλειωτη σειρά εμπειριών προστέθηκαν, μέχρι που ο παραδοσιακός τρόπος εμβολιασμού μεταφέρθηκε και στα εργαστήρια. Οι σχετικές επιστήμες δημιουργούν συνεχώς νέα είδη φυτών, αλλά αυτός ο τρόπος στηλιτεύεται από πολλούς ως μη ορθός και κατηγορείται ως μη συμβατός με τη φύση και τις αρχές της.

Στην ύπαιθρο της πατρίδας μας, οι άνθρωποι εμβολίαζαν τα δέντρα με έναν τρόπο που περνούσε σχεδόν μυστικά από γενιά σε γενιά, τηρώντας ένα αυστηρό «τυπικό» τόσο ως προς την προετοιμασία, όσο και ως προς την «εκτέλεση» ή την παρακολούθηση. Σε αυτούς τους παλιούς ανθρώπους οφείλεται η μεταμόρφωση πολλών ορεινών δασών σε παραγωγικά κασταναχώραφα, αυτοί ήταν οι άνθρωποι που τα παλαιότερα χρόνια «δάμαζαν» τους πουρναρόλογγους σε κάθε γωνιά και σημείο της Ελλάδας...

Οι καστανιές είναι τα δέντρα που μπολιάστηκαν περισσότερο από κάθε άλλο στην ελληνική ύπαιθρο. Και ακολουθούν οι γκορτσιές, οι κορομηλιές και οι μηλιές, ενώ σπανιότερα οι καρυδιές, οι μουριές και άλλα. Με τα «μπόλια» μάλιστα, πολλά άγρια κλήματα που φύτρωναν ελεύθερα στις εξοχές, έφτιαξαν ωραία σταφύλια.

«Κέντρωμα» το λένε στους περισσότερους τόπους της χώρας μας, επειδή το βλαστάρι του νέου δέντρου που χώνεται στον κορμό του άγριου, μοιάζει σαν κεντρί! Ο «εμβολιαστής» κόβει τον κορμό του άγριου δέντρου, το οποίο πρέπει να είναι νέο για να έχει «δύναμη» σε ύψος, ανάλογα με το είδος και την παρουσία ζώων στην περιοχή. Συνήθως ο εμβολιασμός γίνεται σε ύψος πάνω από το ένα μέτρο από το έδαφος... Οχι πιο ψηλά, γιατί το μπόλι κινδυνεύει να σπάσει από τον αέρα, ή γιατί είναι περισσότερο εκτεθειμένο στη ζέστη.

Εμπειρία...Οταν πρόκειται να εμβολιαστεί ένα μεγάλο σε ηλικία δέντρο, ο ενδιαφερόμενος φροντίζει από την προηγούμενη χρονιά να το κόψει και να το κοντύνει, ώστε να μπολιάσει πάνω στα νέα βλαστάρια που θα πεταχτούν. Σε αυτές τις περιπτώσεις μάλιστα πολλές είναι οι φορές που μπολιάζει διαφορετικές ποικιλίες, γι’ αυτό και βλέπουμε, για παράδειγμα, μια μηλιά να βγάζει δυο και τρία διαφορετικά είδη καρπών...

Το ύψος του εμβολιασμού εξαρτάται και από το είδος του δέντρου. Ετσι, άλλο ύψος έχει ο εμβολιασμός της καστανιάς και άλλος της κορομηλιάς ή του κλήματος. Η εμπειρία του «εμβολιαστή» εκεί μετράει... Αυτός θα κρίνει σε ποιο ύψος θα γίνει το μπόλιασμα. Και σαν κόψει τον κορμό σε ένα σημείο που δεν έχει βλαστάρια και κόμπους, λειαίνει την τομή με ένα κοφτερό μαχαίρι και μπήγει -αφού τα ξύσει σαν καρφιά- τα μπόλια που θέλει να βάλει.

Συνήθως, αυτά προέρχονται από δέντρο που αποδεδειγμένα παράγει εκλεκτούς και ποιοτικούς καρπούς. Εχουν μάλιστα ήδη κοπεί από νωρίς την άνοιξη, πριν ακόμα ανοίξουν τα «μάτια» του φυτού, και διατηρούνται μέχρι να έρθει η κατάλληλη ώρα σε ένα δροσερό μέρος (συνήθως μέσα σε δοχεία με ποταμίσια άμμο ή τυλιγμένα με υγρά βρύα ή πριονίδια).

Το "τελετουργικό"Η επιλογή της ημέρας είναι πάντα ένα ρίσκο, γιατί μια απρόοπτη μεταβολή του καιρού -όπως μια δυνατή βροχή για παράδειγμα ή δυνατό χαλάζι- μπορεί να «αφανίσουν» τα μπόλια.

Αφού λοιπόν κόψει το άγριο δέντρο και μπήξει τα μπόλια, δένει τον κορμό στο σημείο του μπολιάσματος με έναν ειδικό επίδεσμο που έχει και απολυμαντικές ιδιότητες... Κατόπιν, με έναν τρόπο, δένει στον κορμό μακριά κλαδιά και τα φέρνει κοντά στα μπόλια, για να τα στηρίξει και να τα προστατέψει από τον αέρα μέχρι να πάρουν πάνω τους και γίνουν ένα με τον κορμό που θα ριζώσουν...

Παλιότερα, έδεναν την τομή με λουρίδες από καλάμι και την κάλυπταν με μελισσοκέρι και χοιρινό λίπος. Ή -αν δεν είχαν κάτι τέτοιο- με υγρή γαλάζια λάσπη (γλίνα) που προφύλασσε από τη ζέστη και τα μικρόβια.

Η αποτυχία του εμβολιασμού, όταν συνέβαινε, ήταν μοίρα κακιά για κάθε ορεινό νοικοκυριό! Γι΄ αυτό και συνοδευόταν από έναν σωρό λαϊκές δοξασίες και εξορκισμούς... Ο εμβολιαστής, πριν προχωρήσει στο κέντρωμα, έπρεπε να είναι καθαρός και στην ψυχή και στο σώμα.

Ο καθένας μάλιστα είχε εξελίξει ένα προσωπικό «τελετουργικό» και με βάση αυτό αναγνωριζόταν από τους συντοπίτες του, οι οποίοι τον εκτιμούσαν όπως και τον πρακτικό γιατρό που περιποιούνταν τα τραυματισμένα ζώα.

TO ΓΝΩΡΙΖΕΤΕ;Η κατάλληλη ημέρα για κέντρωμα είναι στις αρχές του Απριλίου, την εποχή που αρχίζουν να κυλάνε δυνατά οι χυμοί στον κορμό του δέντρου. Πρέπει να είναι μια ζεστή και υγρή μέρα, που να μη φυσάει δυνατός αέρας για να τα σπάσει, ούτε λίβας για να τα τσουρουφλίσει.

Ηλίας Προβόπουλος
Φωτογραφίες Ηλίας Προβόπουλος
http://www.ethnos.gr
Γενικότερα για μπολιάσματα κλικ εδώ