Στό Σπήλαιο τοῦ Ἀρχέδημου

Βρίσκεται  σε υψ. 270 μ. στο  ΝΑ  αντέρεισμα  του οροπέδιου  "Κρεβάτι" του Υμηττού και βόρεια της Βάρης (5 χιλ. χωματόδρομος  από  τη  Σχολή  Ευελπίδων ) πάνω  σε  λόφο υψ. 290 μ. Η καλύτερη προσπέλαση  για  το  σπήλαιο  είναι  από  την  Ανω  Βούλα ( θέση Κρεμαστός Λαγός ), γιατί απέχει περίπου 600 μ. από το  δρόμο ( από τη μεγάλη κολόνα της ΔΕΗ ) που οδηγεί στη στρατιωτική βάση
πάνω στο οροπέδιο και λίγο μετά το νέο νεκροταφείο Βούλας.

Το  σπήλαιο  έχει  μεγάλη   αρχαιολογική αξία  γιατί  είναι  ίσως  το μοναδικό στην Ελλάδα που έχει σκαλισμένα  αγάλματα  ( ανάγλυφα ) στο  εσωτερικό  του. 

Ο  γλύπτης  Αρχέδημος  από  τη  Θήρα     ( Θηραίος ) εγκαταστάθηκε στο σπήλαιο τον 5ο π.Χ. αιώνα και το μετέτρεψε σε τόπο λατρείας κυρίως των Νυμφών αλλά και του Απόλλωνα και του Πάνα.

Σκάλισε πάνω  στους  σταλακτιτικούς όγκους του σπηλαίου μία καθισμένη θεότητα, βωμό, θέσεις για διάφορα  αναθήματα, αρκετες επιγραφές, καθώς και τον  εαυτόν του να κρατά στο ένα χέρι το σφυρί και  στο  άλλο  τη  σμίλη. Κατά  τις έρευνες που έκανε η Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή Αθηνών το 1902  βρέθηκαν  πάνω  από  1000  πήλινα  λυχνάρια με  πλούσιο  διάκοσμο  καθώς  και  διάφορες αναθηματικές  λίθινες  επιγραφές  του  4ου  αιώνα ( η λατρεία των Νυμφών στο σπήλαιο συνεχίστηκε μέχρι το 150 π.Χ. ).
 Τα  περισσότερα  ευρήματα   βρίσκονται  στο  Αρχαιολογικό  Μουσείο  Αθηνών. Περιγραφή  και  ανάλυση  των  ευρυμάτων  και  των  επιγραφών του σπηλαίου, έχει δημοσιευτεί στο περιοδικό "ΠΑΝ" το Μάρτιο 1935 καθώς και στο βιβλίο της Εκδοτικής Αθηνών - Παυσανίου Ελλάδος Περιήγησις - Αττικά - Σχόλια Ν. παπαχατζή - Αθήνα 1974 ( σελ. 399 ).

Η  είσοδος  του  σπηλαίου  είναι  ένα  άνοιγμα  5 Χ 2 μ. στην  επιφάνεια  του  εδάφους, απ΄ όπου μισοκαταστραμένα σκαλοπάτια, λαξευμένα στο βράχο από τον Αρχέδημο, οδηγούν στο εσωτερικό του που  είναι  ένας  μεγάλος  κατηφορικός  θάλαμος με διαστάσεις περίπου 23Χ26 μ. και ύψος γύρω στα  10 μ. 
Ενας  ογκώδης  σταλακτιτικός  τοίχος  το  χωρίζει  σχεδόν σε  δύο  τμήματα. Στο  τέλος  του μικρότερου τμήματος υπήρχε μέχρι πριν λίγα χρόνια μικρή πηγή.

Το  σπήλαιο  έχει  λεηλατηθεί  και  σκαφτεί  ολόκληρο από αρχαιοκάπηλους, όπως και όλα σχεδόν τα σπήλαια του Υμηττού, και γενικά της Αττικής.

Περιγραφές  του  σπηλαίου  έχουν δημοσιευτεί στο περιοδικό "Περιηγητική" τον Απρίλιο 1962 ( άρθρο Ι. Ιωάννου ), στο περιοδικό "Επίκαιρα" το 1969 ( σε μία σειρά άρθρων της Α. πετροχείλου με τίτλο "Τα σπήλαια  της  Αττικής" ), στο  σπηλαιολογικό  οδηγό  της  Ελλάδας  που  εξέδωσε  η ΒΡ το 1972, στην εφημερίδα  "Το Βήμα"  της  8/6/1980  και στο Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν ΗΛΙΟΥ τόμ. ΙΖ σελ. 517  ( το  αναφέρει  στο  λήμμα  Πάνειον, γιατί  κάνει  το  μεγάλο  λάθος  να  τοποθετεί το σπήλαιο του Νυμφόληπτου στο βουνό Πάνειο αντί στον Υμηττό ).
 http://users.otenet.gr