Η παχυσαρκία αποτελεί ένα διεθνώς αναγνωρισμένο παράγοντα κινδύνου για τη δημόσια υγεία και έχει λάβει στις μέρες μας διαστάσεις παγκόσμιας επιδημίας. Χαρακτηριστικό είναι ότι η επίπτωση της παχυσαρκίας των ενηλίκων στις αναπτυγμένες χώρες αυξήθηκε την τελευταία δεκαετία κατά 37%. Σχεδόν ο ένας στους τρεις Αμερικανούς και ο ένας στους τέσσερις Ευρωπαίους θεωρείται σήμερα παχύσαρκος, ενώ πολύ μεγαλύτερος είναι ο αριθμός των υπέρβαρων.Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χαρακτηρίζει την παχυσαρκία σαν μία από τις σύγχρονες μάστιγες, που θέτουν σε κίνδυνο τη ζωή ενός μεγάλου μέρους του πληθυσμού. Η χώρα μας, μαζί με άλλες Μεσογειακές χώρες, έχει τα υψηλότερα ποσοστά παχυσαρκίας στην Ευρώπη.
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας, η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση στην Ευρώπη στην παχυσαρκία των ανδρών με ποσοστό 27%, ενώ στην παχυσαρκία των γυναικών βρίσκεται στη δεύτερη θέση με ποσοστό 18%. Η παχυσαρκία δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν μια αισθητική ιδιομορφία, αλλά ως νόσος, η οποία απαιτεί ολοκληρωμένη θεραπεία. Έχει αποδειχθεί ότι απώλεια σωματικού βάρους έστω και 5-10% μπορεί να μειώσει σοβαρά τον κίνδυνο για συνοδές νόσους.
Ποια είναι τα αίτια της παχυσαρκίας;
Η παχυσαρκία είναι πολυπαραγοντική νόσος και έχει καταρχάς σχέση με την αυξημένη πρόσληψη θερμίδων, την χρονική κατανομή των γευμάτων στην ημέρα, τα περιστασιακά γεύματα, την καθιστική εργασία και την έλλειψη επαρκούς σωματικής δραστηριότητας. Πολύ μεγάλο ρόλο παίζει, επίσης, η γενετική προδιάθεση, με κύριο προδιαθεσικό παράγοντα την κληρονομικότητα (20-30%). Έτσι παρατηρούμε κάποια άτομα να έχουν την τάση να παχαίνουν περισσότερο από κάποια άλλα με την ίδια ποσότητα φαγητού.
Σημαντικό ρόλο για την εκδήλωση τυχόν γενετικής προδιάθεσης παίζει το σύγχρονο περιβάλλον του λεγόμενου δυτικού κόσμου, καθώς ενσωματώνει τρεις νοσογόνους παράγοντες: τη μειωμένη σωματική κίνηση, την εύκολη πρόσβαση σε πολλές παχυντικές τροφές και την τάση μεγάλου ποσοστού ανθρώπων με ψυχολογικό ή κοινωνικό stress να καταφεύγει στις γευστικές απολαύσεις ως μέσο εκτόνωσης. Υπάρχουν φυσικά και άλλοι παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν στην παχυσαρκία, όπως ενδοκρινολογικές διαταραχές, λήψη φαρμάκων ή η διακοπή του καπνίσματος.
Πώς θα ξέρω αν είμαι παχύσαρκος;
Παχυσαρκία είναι η παθολογικά αυξημένη εναπόθεση λίπους στο ανθρώπινο σώμα. Στη νοσογόνο παχυσαρκία το πλεονάζον βάρος ξεπερνά συνήθως τα 40 κιλά. Για να είμαστε ακριβείς, όμως, στο χαρακτηρισμό ενός πάσχοντος ατόμου χρησιμοποιούμε τον δείκτη μάζας σώματος (BMI - Body Mass Index), δηλαδή το πηλίκο του βάρους δια του ύψους στο τετράγωνο (ΒΜΙ= Βάρος/Ύψος2). Πχ. κάποιος με βάρος 120 kg και ύψος 1,70 m, έχει BMI 41,5. Έτσι, η κατάταξη με βάση το BMI έχει ως εξής:
- ΒΜΙ 20-25 .................... φυσιολογικός
- ΒΜΙ 26-30 .................... υπέρβαρος
- ΒΜΙ 31-35 .................... παχύσαρκος
- ΒΜΙ 36-40 .................... νοσογόνος παχυσαρκία
- ΒΜΙ >40 ...................... σοβαρή νοσογόνος παχυσαρκία
- ΒΜΙ >50 ...................... βαριά νοσογόνος παχυσαρκία
Όταν το πλεονάζον υπερβαίνει κατά 60% ή περισσότερο το ιδανικό βάρος (περίπου 40-50 κιλά πάνω από το φυσιολογικό), τότε αυξάνουν σημαντικά οι κίνδυνοι για την υγεία. Για παράδειγμα, όταν το ΒΜΙ είναι πάνω από 40, ο κίνδυνος διαβήτη και οστεοαρθρίτιδας πενταπλασιάζεται, ενώ ο κίνδυνος υπέρτασης τριπλασιάζεται.
Ιδιαίτερα επικίνδυνη θεωρείται η ' ανδρικού τύπου' ή ' κεντρικού τύπου' παχυσαρκία που χαρακτηρίζεται από την εκλεκτική εναπόθεση του λίπους στην κοιλιά. Όταν η περίμετρος της μέσης είναι μεγαλύτερη από 88cm στις γυναίκες ή 102 cm στους άνδρες, ο κίνδυνος μεταβολικών και καρδιαγγειακών επιπλοκών (διαβήτης, διαταραχές των λιπιδίων του αίματος, στεφανιαία νόσος), είναι εξαιρετικά ψηλός, ακόμα και σε περιπτώσεις παχυσαρκίας με ΒΜΙ κάτω από 40.
Οι επιπτώσεις της παχυσαρκίας στην υγεία μας
Η παχυσαρκία συνδέεται με διάφορες παθολογικές καταστάσεις, που επιβαρύνουν την υγεία του πάσχοντος. Η αναπνευστική δυσλειτουργία, οι άπνοιες, η προοδευτική καταστροφή των αρθρώσεων, τα καρδιαγγειακά προβλήματα, η υπέρταση, η διαταραχή του κύκλου στις γυναίκες, η εκσεσημασμένη λιπώδης διήθηση του ήπατος, ο διαβήτης και η διαταραχή του ψυχισμού (πχ. κατάθλιψη) είναι μερικές από τις επιπλοκές της παχυσαρκίας, που οδηγούν πολλούς από τους παχύσαρκους σε πρόωρη αναπηρία και ανικανότητα, με σοβαρές οικονομικές, ψυχολογικές αλλά και κοινωνικές επιπτώσεις.
Επιπλέον, οι ασθενείς παρουσιάζουν συχνά χολολιθίαση, γαστροοισοφαγική παλινδρόμηση και θρομβοεμβολικά επεισόδια, ενώ έχουν αυξημένη προδιάθεση και για ορισμένες μορφές καρκίνου, όπως του παχέος εντέρου, του μαστού και του προστάτη. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, ο κίνδυνος πρόωρου θανάτου είναι για τους παχύσαρκους 12 φορές μεγαλύτερος. Υπολογίζεται ότι κάθε χρόνο πεθαίνουν πρόωρα 300.000 Αμερικανοί από αιτίες που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τη νόσο. Η παχυσαρκία αποτελεί παγκοσμίως τη δεύτερη κατά σειρά αιτία θανάτων που μπορούν να αποφευχθούν.
Επιπλέον, σε ορισμένες κοινωνίες η παχυσαρκία συνοδεύεται από 'στιγματισμό' του ατόμου, δυσκολία στις διαπροσωπικές του σχέσεις και στην εργασία και, τελικά, απομόνωση. Η παχυσαρκία δεν κρύβεται. Έτσι, οι πάσχοντες αποτελούν μία περιθωριοποιημένη μειονότητα.
Με την αύξηση του καταναλωτισμού, η εξωτερική εμφάνιση παίζει όλο και σημαντικότερο ρόλο στη ζωή μας. Η ομορφιά -με τη συμβατική έννοια- προβάλλεται σαν μία από τις βασικές μορφές κοινωνικής ισχύος που μπορεί να έχει το άτομο, με αποτέλεσμα η κοινωνική απόρριψη και η ψυχολογική πίεση που βιώνουν οι άνθρωποι που πάσχουν συνεχώς να εντείνεται.
Υπάρχει αποτελεσματική αντιμετώπιση;
Σε πολλές περιπτώσεις τα συντηρητικά θεραπευτικά μέσα (δίαιτες, φάρμακα) δεν έχουν κάποιο μακροχρόνιο ή μόνιμο αποτέλεσμα. Οι εξαντλητικές δίαιτες δεν μπορούν να έχουν διάρκεια και εξουθενώνουν τους ασθενείς σωματικά και ψυχολογικά. Τα διάφορα κέντρα αδυνατίσματος δίνουν μια προσωρινή και συνάμα πανάκριβη λύση. Συνήθως τα χαμένα κιλά ξανάρχονται σε μεγαλύτερο αριθμό.
Τα επιστημονικά δεδομένα της τελευταίας δεκαετίας δείχνουν σαφώς, ότι η χειρουργική αντιμετώπιση έχει ένδειξη όταν οι άλλες προσπάθειες έχουν αποτύχει, δεδομένου ότι είναι δύσκολο να μπορέσει ένας σοβαρά παχύσαρκος ασθενής να χάσει έστω και 10% του βάρους του και μετά να το διατηρήσει. Έτσι η μόνη ελπίδα για τέτοιες σοβαρές καταστάσεις είναι η χειρουργική παρέμβαση.
Το American National Institute of Health (Aμερικανικό Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας ), το ASBS (American Society for Bariatric Surgery) καθώς και το SAGES (Society of American Gastrointestinal and Endoscopic Surgeons) θεωρούν ότι η χειρουργική είναι η κατάλληλη μέθοδος για άτομα με BMI άνω των 35 kg / m 2 με τουλάχιστον δύο (2) προβλήματα υγείας που να σχετίζονται με την παχυσαρκία ή για άτομα με BMI άνω των 40 kg / m 2 (νοσογόνος παχυσαρκία) ακόμα και χωρίς συνοδές νόσους.
Με τη χειρουργική γίνονται αλλαγές στο πεπτικό σύστημα, που έχουν σαν αποτέλεσμα το μόνιμο περιορισμό στην ποσότητα της προσλαμβανόμενης τροφής και ενέργειας, έτσι ώστε ο οργανισμός να καταναλώσει τα αποθηκευμένα αποθέματα λίπους. Η απώλεια βάρους συμβάλλει στη βελτίωση της υγείας, στη θεραπεία των νοσημάτων που συνδέονται με την παχυσαρκία, στην καλύτερη ποιότητα ζωής, στην αύξηση του προσδόκιμου επιβίωσης και στην ανακούφιση από τις ψυχικές και κοινωνικές επιπτώσεις της παχυσαρκίας.
Ποια είδη χειρουργικών επεμβάσεων υπάρχουν;
Οι επεμβάσεις που γίνονται σήμερα είναι πολλές. Διακρίνονται σε επεμβάσεις περιοριστικού τύπου και σε επεμβάσεις με περιορισμό και δυσαπορρόφηση.
Στις επεμβάσεις που περιορίζουν την προσλαμβανόμενη τροφή (γαστρικός δακτύλιος και κάθετη διαμερισματοποίηση), το στομάχι διαιρείται σε δύο τμήματα. Η τροφή εισέρχεται αρχικά στο μικρό διαμέρισμα, οπότε η ταχεία πλήρωσή του προκαλεί κορεσμό και αναστολή της επιθυμίας για περισσότερο φαΐ.
Επειδή η δίοδος επικοινωνίας των δύο διαμερισμάτων είναι σχετικά στενή, η προώθηση της τροφής καθυστερεί και έτσι ο ασθενής θα ξαναθελήσει να σιτισθεί σε κάποιες ώρες Οι εγχειρήσεις αυτές περιορίζουν σημαντικά την κατανάλωση στερεάς κυρίως τροφής, αλλά για το τελικό αποτέλεσμα καθοριστικό ρόλο παίζουν οι διαιτητικές προτιμήσεις και η συμμόρφωση των ασθενών με τις μετεγχειρητικές οδηγίες.
Στο δεύτερο τύπο επεμβάσεων, (γαστρικό by-pass και χολοπαγκρεατική παράκαμψη) συνδυάζεται ο περιορισμός στη χωρητικότητα του στομάχου με την παράκαμψη ορισμένου τμήματος του λεπτού εντέρου. Οι στόχοι της εγχειρήσεως είναι δύο: Να περιοριστεί, αφ’ ενός, η κατανάλωση τροφής και να μειωθεί, αφ’ ετέρου, η απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών με τη σμίκρυνση του 'ενεργού' πεπτικού σωλήνα.
Οι επεμβάσεις αυτού του είδους περιορίζουν την ημερήσια θερμιδική πρόσληψη κατά 40% χωρίς σοβαρούς διαιτητικούς περιορισμούς και προκαλούν τη μεγαλύτερη και σταθερότερη απώλεια βάρους.Είναι σοβαρές επεμβάσεις, αλλά δίνουν οριστικές λύσεις σε ένα πάρα πολύ σοβαρό πρόβλημα.
Τί γίνεται στις διάφορες επεμβάσεις;
Χρησιμοποιώντας την τεχνολογία της λαπαροσκοπικής χειρουργικής δεν απαιτούνται πια μεγάλες και επώδυνες τομές για να προσεγγίσουμε το πρόβλημα. Με 4-5 μικρές τομές των 5-10mm μπορούμε να πραγματοποιήσουμε τις επεμβάσεις, ώστε η μετεγχειρητική ανάρρωση να είναι εύκολη, η κινητοποίηση άμεση, η επάνοδος στη φυσιολογική δραστηριότητα σύντομη και το αισθητικό αποτέλεσμα πολύ καλό. Ας δούμε, όμως, τι γίνεται στην κάθε επέμβαση χωριστά.
Ρυθμιζόμενος γαστρικός δακτύλιος. Κατά την επέμβαση τοποθετείται ένας δακτύλιος, που περισφίγγει το στομάχι στο ανώτερο τμήμα του. Έτσι, δημιουργείται ένα 'μικρό στομάχι', που πληρούται γρήγορα κατά το γεύμα και προκαλείται αίσθημα κορεσμού. Η μειωμένη πρόσληψη θερμίδων οδηγεί σε απώλεια βάρους καθώς και προσαρμογή σε ένα νέο τρόπο ζωής με μικρά γεύματα και ποιοτική διατροφή. Η επέμβαση απαιτεί μόνο 24 ώρες νοσηλεία και επιτρέπει την άμεση επάνοδο στην εργασία, καθώς το μετεγχειρητικό τραύμα είναι ελάχιστο. Η επέμβαση δεν αλλάζει την ανατομία του στομάχου, είναι αναστρέψιμη, έχει ελάχιστες πιθανές επιπλοκές και δεν προκαλεί έλλειψη βιταμινών και ιχνοστοιχείων. Δεν είναι κατάλληλη γι αυτούς που θέλουν να χάσουν υπερβολικά πολλά κιλά, για ανθρώπους που καταναλώνουν πολλά γλυκά ή που είναι βουλιμικοί και για όσους δεν μπορούν να ακολουθήσουν διαιτητικές οδηγίες. Γαστρικό by - pass . Είναι ευρέως διαδεδομένη και καταξιωμένη μέθοδος διεθνώς, δεδομένου ότι συνδυάζει τον περιορισμό της τροφής με τη μείωση της απορρόφησης των προσλαμβανόμενων θερμίδων. Κατά την επέμβαση, το στομάχι διαχωρίζεται στο ανώτερο τμήμα του, με τρόπο που να δημιουργείται ένα πολύ μικρότερο, το οποίο γεμίζει με ελάχιστη τροφή. Αυτό συνδέεται στη συνέχεια με το λεπτό έντερο σε τέτοιο σημείο, ώστε να μην μπορούν τα λίπη και άλλες παχυντικές ουσίες να δώσουν όλες τις θερμίδες τους στον οργανισμό. Η επέμβαση οδηγεί σε σημαντική απώλεια βάρους, που διατηρείται σε βάθος χρόνου. Απαιτεί νοσηλεία 5-7 ημερών και είναι η λύση για όσους είναι ιδιαίτερα υπέρβαροι, τρώνε μεγάλες ποσότητες φαγητού και έχουν αδυναμία στα γλυκά.
Η κάθετη διαμερισματοποίηση του στομάχου είναι μια επέμβαση που λειτουργεί περιορίζοντας την προσλαμβανόμενη ποσότητα τροφής. Έχει καλά αποτελέσματα, παρόμοια με τον γαστρικό δακτύλιο, αλλά χρειάζεται και εδώ μετεγχειρητική διαιτολογική συνδρομή για τη μεγιστοποίηση της απώλειας βάρους. Η χολοπαγκρεατική παράκαμψη είναι χειρουργική επέμβαση που απευθύνεται σε εξαιρετικά παχύσαρκα άτομα. Προκαλεί εκτεταμένη μείωση της απορρόφησης και μεγάλη απώλεια βάρους, αλλά απαιτεί συστηματική και συχνή μετεγχειρητική παρακολούθηση του μεταβολισμού, των βιταμινών και ιχνοστοιχείων του οργανισμού. Υπάρχουν καμιά φορά σοβαρές επιπτώσεις στην υγεία, γι’ αυτό θα πρέπει να επιλέγεται σε ειδικές περιπτώσεις.
Πόσο βάρος χάνεις μετά την επέμβαση;
Μετά τη χειρουργική επέμβαση παρατηρείται σημαντική απώλεια βάρους που συνήθως συνεχίζεται για 12-18 μήνες. Ο ρυθμός απώλειας βάρους επηρεάζεται από την ηλικία, το φύλο και το προεγχειρητικό πλεονάζον βάρος.
Όσο μεγαλύτερο είναι το πλεονάζον βάρος, τόσο μεγαλύτερη είναι και η ανά μήνα απώλεια βάρους. Δώδεκα μήνες μετά την επέμβαση οι ασθενείς έχουν χάσει περισσότερο από το 1/3 του αρχικού υπερβάλλοντος βάρους τους, ενώ στους 18 μήνες το βάρος προσεγγίζει στο ιδανικό με μια απόκλιση 15-20%.
Στο σημείο αυτό δημιουργείται μεταβολική ισορροπία και η απώλεια βάρους μειώνεται σημαντικά. Στο γαστρικό δακτύλιο η τελική απώλεια μπορεί να φτάσει το 60-70%, ενώ στο γαστρικό by-pass το 90-100% του υπερβάλλοντος βάρους, ιδίως αν η μετεγχειρητική πορεία συνοδεύεται με διαιτολογική παρακολούθηση.
Για το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα η επέμβαση θα πρέπει να συνοδεύεται από αύξηση της φυσικής δραστηριότητας και τακτική ιατρική παρακολούθηση για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Η συνεργασία και η συνέπεια του ασθενούς παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο. Μετά από μια σημαντική απώλεια βάρους παρατηρείται βελτίωση των νοσημάτων που συνοδεύουν την παχυσαρκία. Η υπέρταση, ο σακχαρώδης διαβήτης, το υπνοαπνοϊκό σύνδρομο και η αρθρίτιδα υποχωρούν στο 65-85% των περιπτώσεων. Οι ασθενείς ανακτούν τη χαμένη τους αυτοπεποίθηση και έχουν καλύτερη διάθεση και ποιότητα ζωής.
Οι παχύσαρκοι ασθενείς οφείλουν να κατανοήσουν ότι η χειρουργική επέμβαση αποτελεί ένα χρήσιμο βοήθημα στον αγώνα κατά της παχυσαρκίας, που πρέπει να αξιοποιήσουν αποτελεσματικά οι ίδιοι. Η έλλειψη πειθαρχίας στις μετεγχειρητικές οδηγίες, οι συχνές διαιτητικές παρεκτροπές και η ανεξέλεγκτη κατανάλωση γλυκισμάτων, snack και αλκοόλ είναι δυνατό να υπονομεύσουν την επέμβαση και να περιορίσουν την απώλεια βάρους.